13/10/2024

Զանգեզուրի միջանցքի շուրջ քննարկումները նոր թափ են հավաքում

Մինչ Նիկոլ Փաշինյանը նախընտրական տրամադրությունների մեջ է՝ տիկնոջ հետ միասին, եւ համացանցն են լցնում իրենց ներկայությամբ, տարածաշրջանում գործընթացները եռում են, Զանգեզուրի միջանցքի շուրջ քննարկումները նոր թափ են հավաքում։

Հրապարակ թերթը գրում է. Փաշինյանին թերեւս թվում է, որ փափուկ բարձ է դրել հայ ժողովրդի գլխի տակ՝ հայտարարելով, թե ճանապարհների ապաշրջափակման հարցը դուրս են թողել խաղաղության պայմանագրից։ Իրականում միջանցքի թեման տաք է։ Եվ աբսուրդն այն է, որ Հայաստանին ընդամենը թեթեւ տեղեկացնում են գործընթացների մասին։

Օրերս հայտնի դարձավ, որ Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման հարցերով Թուրքիայի հատուկ ներկայացուցիչ Սերդար Քըլըչը ՌԴ-ում հանդիպել է փոխարտգործնախարար Միխայիլ Գալուզինի հետ։ «Կայացել է մտքերի հանգամանալից փոխանակում՝ Հարավային Կովկասում կայուն խաղաղության եւ կայունության հասնելու ուղիների վերաբերյալ: Փոխադարձ շահագրգռվածություն է արտահայտվել երկու երկրների մոտեցումների սերտ համակարգման հարցում, այդ թվում՝ «3+3» խորհրդատվական տարածաշրջանային ծրագրի շրջանակներում»,- հաղորդում է ՌԴ ԱԳՆ-ն։

Սրան հաջորդեց Քըլըչի այցը Բաքու, Գալուզինի այցը Երեւան։ Ադրբեջանում գտնվող Քըլըչը հանդիպեց Ադրբեջանի ԱԳ նախարար Ջեյհուն Բայրամովի հետ։ Ըստ ադրբեջանական կողմի՝ Բայրամովն ու Քըլըչը քննարկել են հայ-ադրբեջանական խաղաղության գործընթացի, հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացի, ինչպես նաեւ տարածաշրջանային եւ միջազգային անվտանգության հարցեր: Չնայած այս բոլոր հաղորդագրություններում պաշտոնապես չի հաղորդվում, որ քննարկվել է ճանապարհների ապաշրջափակման հարցը, սակայն հրապարակային վերջին ելույթներից, Ադրբեջանի ԱԳՆ հայտարարություններից պարզ է դառնում, որ հենց դա է բոլորի ուշադրության կենտրոնում, այդ մասին են փաստում նաեւ Իրանից, Արեւմուտքից՝ միջանցքի վերաբերյալ հաճախակի դարձած հայտարարություն-նախազգուշացումները։

Քաղաքագետ Սուրեն Սուրենյանցի գնահատմամբ՝ եթե ՀՀ իշխանություններին թվում էր, թե հարցը խաղաղության պայմանագրից հանելով կարող էին պատրանք ստեղծել, որ այն օրակարգից էլ է հանվել, չարաչար սխալվում են․ «Այդ հարցն ընդամենը հանվել է պայմանագրից, եւ որեւէ մեկը չի ասել՝ պայմանագրից շուտ է քննարկվելու, թե ուշ։ Ավելին՝ աշխարհաքաղաքական կենտրոններին միայն այդ հարցն է հետաքրքրում, այն չի կարող հանվել օրակարգից, մյուս հարցերը՝ հարաբերությունների կարգավորման՝ 2 գյուղ որ երկրի տարածքում կլինի եւ այլն, նրանց առանձնապես չեն էլ հետաքրքրում»։

Դատելով տարբեր արձագանքներից՝ ճանապարհների բացման հարցը, ըստ քաղաքագետի, հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման հիմնարար հարցն է, որը նաեւ աշխարհաքաղաքական կենտրոնների շահերի բախման պատճառ է դարձել․ «ԱՄՆ դիրքորոշումը վաղուց է հայտնի, նրանք Օ, Բրայենի շուրթերով խոսել են միջին միջանցքի մասին, որը Կենտրոնական Ասիան պիտի կապի Եվրոպայի հետ, եւ միջին միջանցքի բաղկացուցիչ է նաեւ Զանգեզուրի միջանցքը։ Մարդիկ հստակ ասել են, որ, իրենց պատկերացումներով, կոմունիկացիոն այնպիսի հանգույց պիտի լինի, որը կսահմանափակի Իրանի եւ Ռուսաստանի ազդեցությունը։ Ռուսներն Օվերչուկի շուրթերով Հայաստանում մի քանի օր առաջ կրկնեցին իրենց տեսակետը, որը ոչնչով չի տարբերվում նոյեմբերի 9-ի 9-րդ կետի ձեւակերպումից։ Օվերչուկը խոսում էր այն մասին, որ դա արտատարածքային միջանցք չի լինելու, եւ հատուկ շեշտում էր ինքնիշխանության, իրավազորության մասին։ ՀՀ իշխանություններից առայժմ արձագանք չկա․ ուստի, եթե չի լինելու արտատարածքային միջանցք, ՀՀ իշխանությունն ինչո՞ւ այդ հարցի շրջանցման նպատակով գնաց Գորիս-Կապան ճանապարհի հանձնման, Արցախի կործանման, այսինքն՝ գնաց, չկարողացավ օրակարգից հանել։ Եթե Օվերչուկը սուտ է խոսում, հետաքրքիր կլինի լսել՝ ի՞նչ առաջարկ են ներկայացրել ռուսները, որն այդպես տարբեր է եղել նոյեմբերի 9-ի 9-րդ կետից, որ Հայաստանն էլ չի համաձայնել։ Ես կարծում եմ՝ միշտ էլ նույն առաջարկն են ներկայացրել, ուղղակի Փաշինյանը երկրի ստրատեգիական կողմնորոշումը փոխելու մտադրություն է ունեցել, դրա համար էլ քարոզչական դաշտում մանիպուլացրել է։ Ինչ վերաբերում է Իրանի ակտիվացմանը, ապա այստեղ մի քանի բաղադրիչ է պետք հաշվի առնել։ Զանգեզուրի միջանցքի խնդիրը սրելով, Իրանը որոշակի խնդիրներ է փորձում լուծել, առաջին՝ Հարավային Կովկասի խճանկարում իր տեղն ունենալ, եթե նկատել եք՝ բոլոր պրոցեսներից դուրս մղված է եղել, չնայած Հայաստանի ու Ադրբեջանի հետ հարեւանությանը, օրինակ՝ Մինսկի խմբում չկար, թեհրանյան ֆորմատ երբեք չի եղել, բացառությամբ 1992-ի մի հանդիպման, եւ հիմա բնական է, որ հարցը սրելով՝ փորձում է այդ խճանկարում իր տեղն ապահովել։ Երկրորդ․ այն վերաբերմունքը, որ ՌԴ-ն ունի Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի հանդեպ, նույնը չունի Իրանը։ Եթե ՌԴ-ի համար այդ երկու պետությունները գործոններ են, որոնց միջոցով շրջանցում է արեւմտյան պատժամիջոցները, Իրանի աչքով՝ Թուրքիան ու Ադրբեջանն Արեւմուտքի դաշնակիցներն են, նաեւ՝ Իսրայելի»։

Քաղաքագետը կարծում է, որ միշտ չէ, որ Իրանի կտրուկ դիրքորոշումներին հաջորդում են նաեւ նույնպիսի գործողություններ՝ նույն Իսրայելի հետ կապված, հետեւաբար, պետք չէ սպասել, որ ռուս-իրանական հարաբերություններն այս հարցի շուրջ առճակատման փուլ կմտնեն․ «Իրանը խաղը սրում է Ռուսաստանի հետ համաձայնության հանգի»։

Մինչդեռ Նիկոլ Փաշինյանը շարունակում է անպատասխանատու քաղաքականությունը՝ իր պատկերացումները փորձելով ներկայացնել ռեալպոլիտիկի տեղ․ «Օրինակ, ռուսական վերահսկողության մասին ԱԺ վերջին նիստում մի անհեթեթ բացատրություն տվեց, թե ով է ասել, որ վերահսկողությունը պետք է գետնի վրա լինի եւ այլն։ Կներեք, բայց սա անգրագիտություն էլ չէ, անհեթեթություն է։ Կարեւոր չէ՝դու ինչ ես մտածում, կարեւոր է, որ փաստաթուղթը ստորագրած մյուս պետություններին քո մտածածը պարտադրես կամ համոզես։ Հիմա եթե ինքը շարունակի նման դեմագոգիկ ձեւակերպումներով խուսափել լուծում տալ այս հարցին, մի օր կարող ենք արթնանալ Սյունիքի վրա հարձակման բոթից»։

Դրանից խուսափելու համար ՌԴ-ի հետ հարաբերություններում պետք է հրաժարվի «տոքսիկ» բաղադրիչից, բանակցություններ վարել նրանց միջոցով Ադրբեջանի հետ։

Բայց նոյեմբերի 9-ի փաստաթղթով ՌԴ-ն էլ պարտավորություն ուներ՝ Արցախում անվտանգություն ապահովել, Արցախը չկա, ուրեմն միջանցքն էլ չի լինելու․ «Իրեն մեղադրում են, որ կետերը չի կատարել, ու այդ պատճառով է այս ամենը տեղի ունեցել։ Ի վերջո, կարեւոր չէ, թե ինչ է ասում Փաշինյանը, ուժային բալանսն է որոշում բանակցությունների ընթացքը»։