Հայաստանի կապիտալի շուկայի զարգացումը կարելի է դիտարկել որպես բնակչության և տնտեսության բարեկեցության աճի գրավական. Լուսանկարներ

Մարտի 5-ին Երևանում մեկնարկել է «Հայաստանի կապիտալի շուկաները. ապագայի հեռանկարներ» առաջին ներդրումային և ֆինանսական համաժողովը։ Մասնակիցների թվում էին ներկայացուցիչներ ֆինանսական հատվածի բոլոր ոլորտներից։ Ողջ օրվա ընթացքում քննարկվում են երկրում բարենպաստ ներդրումային միջավայրի ստեղծման և ֆինանսական շուկայի ենթակառուցվածքների արդիական հարցեր։ Միջոցառումը կազմակերպել է Freedom Broker Armenia-ն՝ ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության հետ համատեղ։

Համաժողովը պաշտոնապես բացելու իրավունքը տրվել է Freedom Holding Corp.-ի հիմնադիր և ղեկավար Թիմուր Տուրլովին։ Ինչպես նա ընդգծեց իր խոսքում, կապիտալի շուկայի զարգացումը Հայաստանի համար հսկայական հնարավորություններ է բացում նոր տեխնոլոգիաներ ներմուծելու երկիր, ներդրողներ ներգրավելու և ավելի սերտ ինտեգրում կառուցելու Եվրամիության, ԱՄՆ-ի, Կենտրոնական Ասիայի երկրների և ամբողջ աշխարհի հետ։ Եվ այստեղ չափազանց կարևոր է ֆինանսական համակարգի նկատմամբ վստահության հարցը։

«Որքան բարձր է վստահության մակարդակը ֆինանսական համակարգի նկատմամբ, այնքան բարձր է բնակչության բարեկեցության մակարդակը։ Որքան շատ լինեն հանրային ընկերությունները, այնքան ավելի լավ են հարկերը հավաքվում։ Որքան շատ լինեն մասնավոր ներդրողները, այնքան տնտեսությունն ավելի ակտիվ է։ Մենք ուրախ ենք այժմ քննարկելու, թե ինչ հնարավորություններ կան կապիտալի շուկաների համար ներկայումս և ինչպես կարող ենք ակտիվորեն հետապնդել դրանք որպես բավականին խոշոր ներդրող: Freedom Holding Corp. -ն ավելի քան մեկ միլիարդ դոլար կապիտալ ունեցող ընկերություն։ Մենք շատ տաղանդավոր աշխատակիցներ ունենք Հայաստանում, ովքեր ուրախ կլինեն նպաստել մշակույթի, ֆինանսական գրագիտության և տեխնոլոգիաների զարգացմանը, որպեսզի մենք ավելի կայուն համակարգ ստանանք և երկարաժամկետ ներդրումներ կատարենք մեր զարգացման մեջ»,- ասաց Թիմուր Տուրլովը։

Համաժողովի կենտրոնական իրադարձությունը լիագումար նիստն էր՝ նվիրված Հայաստանում ներդրումային միջավայրին և կապիտալի շուկայի զարգացման հեռանկարներին։ Դրան մասնակցած ՀՀ էկոնոմիկայի փոխնախարար Նարեկ Տերյանն ասաց, որ այս ոլորտը դեռ թույլ է զարգացած երկրում, ընկերությունները միջոցներ են հայթայթում դասական մեթոդներով` վարկերի տեսքով բանկերից կամ գործընկերների միջոցով:

Նրա խոսքով՝ իրավիճակը շտկելու համար կառավարությունն ու պետությունը պետք է խթանի ու պայմաններ ստեղծի կապիտալի շուկաների զարգացման համար։ Կարևոր է նաև ամրապնդել ներդրողների վստահությունը դրանց նկատմամբ։ Սա ֆինանսավորման ներգրավման առանցքային գործոններից մեկն է։

«Վստահությունը կնպաստի շուկայի թափանցիկության բարձրացմանը, ապրանքների, պայմանների և թողարկողների մասին տեղեկատվության հասանելիությանը և հաճախորդների հետ երկարաժամկետ հարաբերությունների ձևավորմանը: Որպես կառավարություն՝ մենք նախատեսում ենք ներդնել այնպիսի գործիքներ, ինչպիսիք են պետության և զարգացման ինստիտուտների կողմից հնարավոր երաշխիքների տրամադրումը, ֆոնդային շուկա մուտք գործելուն աջակցելու ծրագրերը կամ արդյունաբերության ոլորտում գործող ընկերություններին և երկրի համար հեռանկարային նախագծերին։ Մենք արդեն իրականացնում ենք դրա մի մասը: Սակայն համաչափ զարգացման համար կարևոր է ապահովել նման միջոցառումների խաչաձև բնույթը: Անհրաժեշտ է զարգացնել կապիտալի շուկան և աստիճանաբար շեղել շեշտադրումները ֆինանսավորման դասական ներգրավումից։ Բացի այդ, զարգացնել կրթությունը բնակչության շրջանում՝ բացատրելու, թե ինչու է այն անվտանգ: Բայց մենք դեռ սկզբում ենք»,- նշեց Նարեկ Տերյանը։

Նրա գործընկեր, ֆինանսների նախարարության պետական պարտքի կառավարման վարչության պետ Սամվել Խանվելյանն ընդգծեց, որ պատմականորեն պետական պարտատոմսերը եղել են կապիտալի շուկայում շարժիչ ուժը։ Միջազգային բանկի գնահատման արդյունքները ցույց են տալիս, որ Հայաստանի ներքին պարտքի շուկան ենթակառուցվածքային առումով ավելի զարգացած է, սակայն երկրորդային շուկայում դեռ աճի տեղ կա։

«Բայց մենք տեսնում ենք դրական դինամիկա։ Եթե 2020 թվականին պարտատոմսերի հիմնական ստացողները բանկերն էին, ապա այժմ այդ ցուցանիշը նվազել է 26%-ով, այսինքն՝ ավելացել է մյուս մասնակիցների մասնակցությունը։ Մանրածախ առևտրի համակարգը Հայաստանում ներդրվել է 1997 թվականին, սակայն մշակվել է 2017 թվականից, երբ ներդրեցինք առցանց հարթակ։ Իհարկե, ծավալային առումով այն փոքր-ինչ զիջում է պետական պարտատոմսերի կանոնավոր համակարգին, սակայն այստեղ էլ մասնակցության աճ ենք նկատում։ Մարտից մենք կօգտագործենք առցանց առևտրի բարելավված համակարգ։ Սա թույլ կտա ինչպես ռեզիդենտներին, այնպես էլ ոչ ռեզիդենտներին ձեռք բերել ազգային արժեթղթեր»,- ասաց նա։

ՀՀ Կենտրոնական բանկի ֆինանսական համակարգի կայունության և կարգավորման վարչության տնօրեն Գարեգին Գևորգյանի խոսքով՝ բանկերը պատմականորեն գլխավոր տեղն են զբաղեցրել երկրի ֆինանսական համակարգում, և մոտ ապագայում նրանց դերը զգալի է մնալու։

«Բնականաբար, փոփոխություններ են պետք։ Մենք շահագրգռված ենք կապիտալի շուկայի ակտիվ զարգացմամբ։ Բայց մենք դա պատկերացնում ենք բուրգի տեսքով։ Առևտուր, բաց շուկաներ․այս ամենը բուրգերն են։ Եթե ուզում ենք լավ ինստիտուցիոնալ համակարգ կառուցել, պետք է սկսել հիմքից: Եվ այստեղ մենք շատ անելիքներ ունենք։ Օրինակ, մենք պետք է ձեւավորենք դրամի շուկա։ Հայաստանի տնտեսությունը չունի իր կարճաժամկետ գինը որոշելու գործիքներ։ Մենք սա համարում ենք հիմնական խնդիրը։ Սրա վրա են կառուցվելու կապիտալի շուկաները զարգացնելու հետագա բոլոր գործողությունները»,- ասաց Գարեգին Գեւորգյանը։

Հաջորդիվ ելույթ ունեցավ ՀՖԲ գլխավոր տնօրեն Հայկ Եգանյանը։ Նա վստահ է, որ երկար ժամանակ շուկան առանձնապես չէր զարգանում, քանի որ պարզապես չկար բավարար գործիքներ, ամբողջական շղթա։ Միևնույն ժամանակ, հանրապետությունն արդեն ունի ընդհանուր առմամբ լավ օրենսդրական դաշտ, ենթակառուցվածք և ֆոնդային բորսա՝ նոր ծրագրային ապահովման ծրագրով, որը հնարավորություն է տալիս վերջնական ներդրողներին հարթակի միջոցով:

«Մենք ունենք պոտենցիալ ներդրողների մեծ բազա։ Այն 10 միլիարդ դոլար է, որը հիմնականում պահվում է ավանդներում կամ քառակուսի մետրով։ Գոյություն ունեն իրացվելի ներդրումային բազա և լավ պոտենցիալ թողարկողներ: Դրանք արդեն շատ են։ Այդ թվում՝ վարկային վարկանիշ ստացածները։ Բայց չկան ներդրումային բանկիրներ, չկան մայներներ: Բրոքեր-դիլերների բացակայության պատճառով երկրորդային շուկայի պակաս կա։ Եթե փակեք այս դատարկությունը, նա, ով առաջինն է անում այս բիզնեսը, լավ սկիզբ և բիզնես գործ կունենա: Մեր հաշվարկներով՝ տարեկան 500 միլիոն դոլարից մինչև 1 միլիարդ դոլարի տեղաբաշխում հնարավոր է»,-նշեց բանախոսը։

Հայկ Եգանյանը վստահ է, որ բնակչությանը կրթելը չափազանց կարևոր է։ Նա օրինակ բերեց Freedom Holding Corp-ի կատարած աշխատանքը Ղազախստանում, երբ մարդիկ սկսեցին գնել պարտատոմսեր և օտարերկրյա ակտիվներ, իսկ հետո սկսեցին ներդրումներ կատարել կորպորատիվ հատվածում:

Թիմուր Տուրլովը շարունակեց թեման; Նա հաստատեց, որ եթե մանրածախ ներդրողները հասկանան, որ կարող են խնայել հարկերը և ավելի բարձր եկամուտ ստանալ իրենց խնայողությունների վրա, նրանք դուրս են գալիս շուկա: Եվ դա անում են հատկապես ակտիվ, երբ այդ ապրանքները հայտնվում են բանկային հավելվածում, և արժեթղթերի գնումը դառնում է նույնքան պարզ մեխանիզմ, որքան բանկային ավանդ բացելը։

«Եթե մենք ուզում ենք արժեթղթերի գնորդներ տեսնել Հայաստանի հարյուր հազարավոր մարդկանց, հարյուր հազարավոր բնակիչների, դա պետք է անենք այնպես, ինչպես անում են բանկերը։ Ավելին, պետք է ի հայտ գան լիարժեք ներդրումային բանկեր, որոնք կկարողանան ամբողջությամբ տրամադրել այս տեսակի բանկային գործառնությունները մարդկանց։ Մանրածախ առևտուր ներգրավելը այնքան էլ դժվար չէ, երբ ունես նման խաղացողներ և թվային հարթակներ։ Իսկ ընկերությունները գալիս են այս շուկա, երբ հասկանում են, որ կարող են արդյունավետորեն կապիտալ ներգրավել: Եվ պետությունը դրանից իր օգուտը ստանում է հարկերի, տնտեսական աճի տեսքով»,- եզրափակեց նա։