«Թող աշխարհն իմանա՝ սպասում եմ իմ Արտակին, չեմ հավատում, որ նա զոհվել է». լեյտենանտ Արտակ Ղազարյանի մայրիկը շարունակում է սպասել որդու վերադարձին. Լուսանկարներ

«Շատ դժվարությամբ լույս աշխարհ եկավ Արտակս»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասում է տիկին Հասմիկը՝ Արտակի մայրիկը: Վերհիշում է որդու մանկությունը. «Շատ չարաճճի էր: Ամենուր էր, կարող էիր մեկ էլ տանիքին տեսնել: Շատ ակտիվ էր»:

Դպրոցական տարիների մասին խոսելիս նշում է՝ որդին շատ գեղեցիկ էր ասմունքում. «Սիրում էր Սևակին, Շիրազին: Գրականության հանդեպ յուրահատուկ վերաբերմունք ուներ: Պատմությունն արտակարգ գիտեր: Սահմանին ենք ապրում՝ Տավուշի մարզի սահմանապահ Բերդավան գյուղում: Մեր տունը գտնվում է դիրքերի տակ, ուղիղ գծով 500 մետրից մեկ կիլոմետր չկա մեր ու ադրբեջանցիների արանքում: Պատահական չէր իր ակնածանքը, վերաբերմունքը զինվորական գործի հանդեպ»: Դպրոցական տարիներին Արտակը հաճախել է թեքվանդոյի խմբակ։ Մասնակցել է տարածաշրջանային ու հանրապետական մի շարք մրցումների, մի քանի անգամ արժանացել առաջին և երկրորդ մրցանակների, նաև՝ սև գոտու:

Դպրոցը գերազանց առաջադիմությամբ ավարտելուց հետո Արտակն անվճար ընդունվել է Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարանի ճարտարագիտության ֆակուլտետի «Հողաշինություն-հողային կադաստր» բաժինը: Ուսումնառության տարիներին արժանացել է «Լավագույն ուսանող», «Ակտիվ ուսանող», «Լավագույն գիտական հոդվածի հեղինակ» մրցանակների, 2019 թվականին՝ համալսարանի «Ոսկե հասկ» բարձրագույն մրցանակին: Հեղինակել է մոտ մեկ տասնյակ հոդված: Շուրջ 3 տարի զբաղեցրել է ուսանողական գիտական ընկերության նախագահի պաշտոնը: Համալսարանն ավարտել է գերազանց առաջադիմությամբ: Զուգահեռ ընդունվել է նաև Վազգեն Սարգսյանի անվան ռազմական համալսարան, որը նույնպես ավարտելով գերազանց առաջադիմությամբ՝ լեյտենանտի կոչումով ծառայության է անցել «Մարտունի-3»-ում՝ որպես դասակի հրամանատար։

Նախքան պատերազմի մասին զրուցելը, տիկին Հասմիկը պատմում է Արտակի երազանքների մասին. «Նա պլանավորել էր իր իննսուն տարվա կյանքը: Ասում էր՝ ամուսնանալու եմ, երկու երեխա ունենամ: Մեծ այգի ունենք, իր հայրիկի հետ այն կարգի բերեց, խաղողի այգի հիմնեցին: Երևանից շատ ենք հեռու ապրում, ով գալիս է մեզ մոտ, զարմանում է, որ այստեղ այգի կա: Ջրի խնդիր ունենք, սահմանին մոտ է: Բայց Արտակը գործի մարդ էր և հիմնեց այդ այգին: Ուզում էր ամեն ինչ ունենալ, ունենալ և բոլորին տալ: Հյուրասեր էր, սիրում էր մարդկանց հետ սեղան նստել: Իր դասընկերներն իրեն կոչում էին «մեր մեծ թամադան»: Պետք է ասմունքեր, միջոցառումը վարեր: 24 ժամ հոգնել չուներ: Իր ուսանողական ընկերներն են պատմում՝ պետք է 90 րոպե դաս անեին կամ ժողով, Արտակը մեկ վայրկյան չէր նստում, անընդհատ պետք է քայլեր, խոսեր, իր մտքերն ասեր: Մեր գինիները համտեսի էր տարել համալսարան: Խաղողի եզակի տիպեր ունենք, դրանք շատ տեղերում գրեթե վերացել են, իսկ Արտակը հայրիկի հետ այդ տիպերը շատացրեց, այգիներ հիմնեցին: Արտակը մեծ ծրագիր էր գրել ու համալսարանում համտեսի ժամանակ այն օտարերկրացիներին ներկայացրել: Պայմանավորվել էր մեծ ծրագրի իրականացման մասին: Գինետուն էր ուզում սարքել, համտեսի առանձին սենյակ և այլն: Սովորելու ընթացքում կադաստրային գրասենյակում կես դրույքով աշխատում էր: Իր դասախոսն էր նրան տեղավորել աշխատանքի՝ Արտակի գիտելիքներն ու աշխատասիրությունը նկատելով: Երբ իրեն առաջարկեցի Երևան տեղափոխվել, բնակարան գնել, ասաց. «Երևանում չեմ կարող ապրել, շունչս կտրվում է, իմ պապական օջախից ոչ մի տեղ չեմ գնա: Որ մենք սահմանը չպահենք, ո՞վ պետք է մեր տունը պահի»»:

Պատերազմի մասին: «2020 թ. ամռանը մեկնեց Արցախ, որոշ ժամանակ հետո իրեն ուղարկեցին Հայաստան վերապատրաստման: Այստեղ պետք է մնար մինչև հոկտեմբերի 5-ը, հետո կրկին վերադառնար Արցախ: Բայց սկսվեց պատերազմը, զանգեց ու ասաց, որ Արցախի ճանապարհին է: Խնդրեցի իրեն չգնալ, բայց ինձ չլսեց. «Զորքիս թողել եմ առանց սպայի: Իրենց սպան զորացրվել է, երեխեքիս ո՞նց թողնեմ մենակ»: Իր տեսակով էր այդպիսին: Ու նաև հավելեց՝ մա՛մ, ես վախ չունեմ, կրակոցների տակ եմ մեծացել, ինձ բան չի լինի»:

Արտակը 14 օր եղել է կռվի մեջ: «Մարտունի-3» զորամասի 3-րդ գումարտակի 7-րդ վաշտի 73 զինծառայողները հայտնվել էին թշնամու ծուղակում: Սա շատ հայտնի պատմություն է, որի առթիվ հարուցվել է քրեական գործ, ընթանում է դատավարություն, որը գուցե կտա ծնողների բազմաթիվ հարցերի պատասխանները: Տիկին Հասմիկը վերհիշում է պատերազմի օրերը. «Արտակս ամեն օր զանգել է տուն, առավոտյան ժամը 7-ին զանգում էր, ասում՝ ես լավ եմ, կենդանի եմ: Եվ անջատում էր: Երբ ուզում էի մի բան հարցնել, ամուսինս թույլ չէր տալիս՝ ԱԹՍ-ները պտտվում են: Հոկտեմբերի 10-ին իմ ծննդյան օրն էր՝ 45-ամյակս: Երեխես զանգեց պատերազմի դաշտից. «Մա՛մ ջան, ծնունդդ շնորհավոր, իմ ջոկատն էլ է շնորհավորում: Մա՛մ, նահանջում ենք, ապահով է, հանգիստ կարող ենք խոսել»: Որևէ այլ բան չասաց, թե ուր են գնում կամ այլ մանրամասներ: 14 օրվա մեջ առաջին անգամ իմ տղայի հետ լիարժեք խոսեցի: Հարցրեցի՝ Արտա՛կ ջան, ի՞նչ կա: «Մա՛մ ջան, մինչև Աղդամի գլուխ գնացինք»: Անգամ թշնամու դիրքեր են գրավել, բայց հետո նահանջի հրաման ստացել, գրագետ կռիվ է վարել այդ վաշտը: Հարցրեց՝ մեզ մոտ կրակոցներ կա՞ն: 44 օրվա մեջ մեզ մոտ կրակոցներ չեն հնչել, իրեն ասացի, որ հանգիստ է, կրակոցներ չկան, ասաց՝ լավ է: Զրուցեցինք ու հրաժեշտ տվեցինք իրար: Երեկոյան աղջիկս զանգեց, ասաց, որ չի խոսել եղբոր հետ ու անհանգիստ է, իսկ հեռախոսն էլ անընդհատ զբաղված է, երբ ինքն է զանգահարում: Մտածեցինք՝ գուցե ինձ է զանգահարում, ամբողջ գիշեր սպասեցի, բայց այդպես էլ Արտակից զանգ չստացա: Արտակս չէր զանգում, ամուսինս էլ թույլ չէր տալիս, որ ես զանգահարեի՝ հանկարծ մեր զանգով իրեն չվնասենք: Եղբայրս էր տեղեկություններ փնտրում, իմացավ, որ տղաներին տարել են Հադրութ, և նրանք շրջափակման մեջ են»:

Իսկ հետո արդեն տեղեկությունների տեղատարափն է սկսվում. տղաները շրջափակման մեջ են, որոշ ժամանակ հետո ասում են, թե ոմանք կարողացել են շրջափակումից դուրս գալ, հետո ծնողներին հանգստացնում են, որ երեխաները անտառներում են, կգան: «Ով ինչ ուզում, հորինում էր այդ օրերին և մեզ հանգստացնում: Բայց իրեն ամեն տեղ էինք փնտրում»: Փնտրելու օրերին տիկին Հասմիկը նաև արյուն է հանձնում՝ վստահ լինելով, որ իր որդուն որևէ բան չի կարող պատահել, բայց ապահովության համար թող լինի: «2021 թ. հունվարի 15-ին քննիչը զանգեց ու ասաց՝ մայրիկի ԴՆԹ-ի հետ մի փոքր համընկնում ունենք: Այդտեղ էլ բազմաթիվ հանելուկներ կան ինձ համար մինչև հիմա: ԴՆԹ-ն այդ ժամանակ նորմալ չէր կատարվում: Ամուսինս էլ արյուն հանձնեց: Փետրվարի 3-ին քննիչը զանգեց՝ համընկնում կա: Դրոշակով փաթաթված մասունքներ բերեցին: Գիշերն ուզում էի բացել ու տեսնել, թե ներսում ինչ կա: Եղբայրս ասաց, որ երկու կտոր մասունք է:

Չեմ հավատում, որ իմ Արտակը զոհվել է: Ոմանք ասում են՝ չես տեսել, դրա համար չես հավատում: Բայց այլ պատճառներ ունեմ: Նախ՝ սկզբից շատ զանգեր էի ստանում: Պատերազմից հետո բոլոր հնարավոր համարներին զանգահարում էի, իր հեռախոսահամարին՝ ևս: Մի անգամ զանգիս պատասխանեց: Արտակս կարծես սարը բարձրանալիս լիներ, երեք անգամ «ալո» ասաց: Որքան ասացի՝ Արտակ ջան…, նա կարծես ինձ չլսեր: Հարևաններս կողքիս էին, իրենք էլ լսեցին այդ ձայնը, թե չէ մարդիկ կմտածեին, թե խելագարվել եմ, չէին հավատա: Դիմեցի ազգային անվտանգության ծառայությանը, խնդրեցի հեռախոսահամարով որոշել տարածքը, իսկ ինձ պատասխանեցին՝ այսօր արդեն 360 անգամ զանգել եք, տիկին, այլևս չզանգեք այս համարին: Ես էլ զանգեր չստացա: Տղաս երեք-չորս անգամ հայտնվեց երազիս, ասաց՝ աջ ոտքս վիրավորվել է: Պատասխանել եմ իրեն՝ կապիր ոտքդ, մինչև հասնես ինձ, ես կբուժեմ: Ինձ դրական պատասխան տվեց: Հիմա երազներ չեմ տեսնում, հինգ տարի է՝ չեմ քնում: Մի անգամ երազումս ասաց. «Մա՛մ, ով ինչ ուզում է ասի, կենդանի եմ, դուք ինձ սպասեք»:

Ամեն տարի հոկտեմբերի 11-ին կեսօրից հետո գերեզմաններ եմ գնում: Տղաներին այդ ժամանակ են տարել ու կրակի մեջ գցել: Ես մասունքները հուղարկավորել եմ գյուղի գերեզմանատանը, շուրջբոլորը կարգի բերել, բայց տապանաքար չենք տեղադրել: Ո՞ւմ եմ հուղարկավորել, չգիտեմ: Ով ուզում է լինի, իմ զինվորն է, իրեն ամեն անգամ ծաղիկներ եմ տանում: Բայց չեմ ընդունում, որ այնտեղ իմ Արտակն է: Սպասում եմ իրեն: Թող աշխարհն իմանա, որ ես իմ Արտակին սպասում եմ»:

Հ. Գ. – Լեյտենանտ Արտակ Ղազարյանը հետմահու պարգևատրվել է «Մարտական ծառայություն» և «Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի շքանշանով: Պարգևատրվել է նաև ՀԿ-ի կողմից:

ԼՈՒՍԻՆԵ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ