Lite Moon-ի «Քեռի Վանյան»-ում Չեխովը հնչում է շշուկով, բայց այդ շշուկը ուղիղ խփում է կրծքոսկրին, մի քիչ անգամ հուզիչ, որտեղ եթե նայես՝ կճանաչես ինքդ քեզ

Lith Moon ամերիկյան թատերախմբը Միջազգային թատերական երեւանյան փառատոնում ներկայացրեց Անտոն Չեխովի Քեռի Վանյա ստեղծագործության բեմականացումը, գլխավոր դերում’ Սունդուկյանի անվան Մայր թատրոնի տնօրեն Վարդան Մկրտչյան։

Քեռի Վանյան այնպիսի ներկայացում է, որ դահլիճում դեռ չես գիտակցում, թե ինչ ճանապարհով է քեզ տանելու այն, իսկ դուրս գալիս արդեն մի տեսակ շվարած ես՝ մերթ ժպտում ես, մերթ մտածում նաեւ քո իսկ կյանքի փոշին թափ տալու մասին, կամ’ փոշիներին։

Lite Moon-ի Քեռի Վանյան խաղ է մի պարզ, համեստ տղամարդու չեխովյան պատմություն, բայց այդ պարզության մեջ մի ամբողջ ասեղնագործություն կա՝ կենցաղի, հիշողության, մեղմ հեգնանքի ու թաքուն ցավի։ Վանյան տիպիկ «քեռի» է, որ խոսում է իր սովորական ամենօրյա ցավի ու զավեշտի մասին։ Իրականում’ թատրոնը հենց կյանքն է։

Վարդան Մկրտչյանի Վանյան հանգեցնում է հին ու հավերժական հարցին՝ մարդը ինչպե՞ս պիտի ապրի, երբ կյանքը ելել է հունից, բայց ներկայացումն այս հարցը չի ծանրացնում քեզ’ հանդիսատեսիդ վրա պատմում է թեթև, ինչպես կարծես հարևանը, որ գալիս է թափանցիկ ժպիտով ու սկսում է քեզ մի բան սովորեցնել’ առանց դաս տալու։

Ընդհանուր առմամբ, Lith Moon-ի Քեռի Վանյան առանձնանում է որպես մեդիտատիվ, պոետիկ և խորապես մինիմալիստական բեմադրություն, որտեղ կենտրոնում մարդն է և նրա ներքին լռությունը, ոչ թե արտաքին իրադարձությունները։

Lite Moon թատերախմբի «Քեռի Վանյա»-ն առանձնանում է նաև հենց նրանով, ինչը շատ թատրոնների մոտ չի ստացվում՝ Չեխովը մնում է Չեխով, բայց ծերացած, փոշոտ ռուսական կալվածքի փոխարեն շունչ է տալիս ժամանակակից, շղարշազերծ, գրեթե «մերկ» բեմով։ Ասես հին դրաման դուրս են բերել սնդուկից, թափ տվել փոշին ու դրել գազարագույն լույսի տակ՝ ցույց տալով, թե որքան սուր ու կենդանի է այն այսօր։

Իսկ ըստ իս, ինչն է առանձնացնում բեմադրությունը.

Մինիմալիստական, գրեթե ասկետիկ բեմ․ Lite Moon-ը չի խեղդում հանդիսատեսին դեկորացիաների ծանրության տակ։ Բեմը շունչ է քաշում, դատարկությունը դառնում է վակուում, որտեղ յուրաքանչյուր բառ, հայացք, շարժում հնչում է կրկնակի ուժով։ Չեխովի «գեղջկական կալվածքը» վերածվել է գաղափարային տարածության։

Ժամանակակից ռիթմ, բայց չեխովյան ցավ․ Բեմադրիչը չի փորձում արդիականացնել պատումը կոշտ մեթոդներով։ Չկա սմարթֆոն, ոչ էլ «մոդեռն» հագուստ՝ միայն մարդու հոգեբանական ճգնաժամը՝ այսօր նույնքան արդիական, որքան 1899-ին։ Ռիթմը թեթևացված է, թատրոնը՝ շնչող, բայց ճմլող տեղերը պահպանվել են։

Դերասանական խաղ՝ առանց «մեջբերման»․ Թատերախումբն աշխատում է մի ոճով, որտեղ դերասանը չի «խաղում» զգացմունք, այլ պարզապես գոյություն ունի՝ ապրում այդ վայրկյանում։ Վանյան հոգնած է, բայց ոչ կոտրված, Ելենան գեղեցիկ է, բայց ոչ ակնարկային, դոկտոր Աստրովը խելամիտ է, բայց ոչ հռետոր։ Այս պարզությունն էլ տալիս է անկեղծության մեծ չափաբաժին։

Երգիծանքի նոր, գրեթե չոր համ․ Lite Moon-ի տարբերակում հումորը լուռ է, մի քիչ չար, մի քիչ մեղմ, ինչպես երեկոյան քաղաքային կանգառում ծխող տղաները։ Այն չի կոտրում դրաման, այլ նուրբ «թթու» է ավելացնում՝ ստիպելով ժպտալ հենց այնտեղ, որտեղ Չեխովը էլիքսիր էր կարծես թաքցրել։

Էմոցիոնալ շեշտադրումների տեղափոխում․ Քեռի Վանյան այստեղ ոչ թե ողբերգական զոհ է, այլ մի մարդ, որն այնքան է հոգնել սեփական կյանքից, որ նույնիսկ հոգնելուն է վերաբերվում հումորով։ Այս երանգը ներկայացումը դարձնում է մարդկային, ոչ թե դասագրքային։

Բեմադրության բանաստեղծական շունչ․ Լույսի խաղերը, երաժշտական մինիմալ միջամտությունները և տեմպի փափուկ փոփոխությունները ստեղծում են մթնոլորտ, որտեղ Չեխովի տեքստը վերածվում է բարակ, քամուց շարժվող վարագույրի։ Նուրբ, շոշափելի ու մի քիչ ցավոտ։

Ընդհանուր առմամբ, Lith Moon-ի «Քեռի Վանյան» առանձնանում է որպես մեդիտատիվ, պոետիկ և խորապես մինիմալիստական բեմադրություն, որտեղ կենտրոնում մարդն է և նրա ներքին լռությունը, ոչ թե արտաքին իրադարձությունները։ Եթե ամփոփեմ՝ Lite Moon-ի «Քեռի Վանյան» առանձնանում է հակիրճությամբ, ճշգրիտ ռիթմով և այն անկեղծությամբ, երբ Չեխովը հնչում է շշուկով, բայց այդ շշուկը ուղիղ խփում է կրծքոսկրին։

Ավարտն, ինչպես երեկոյան քաղաքի լապտերները՝ մի քիչ տխուր, մի քիչ ջերմ, մի քիչ անգամ հուզիչ, որտեղ եթե նայես՝ կճանաչես ինքդ քեզ։

Սիմոն Սարգսյան