ՀՀ իշխանությունները հայ ռազմագերիներին ապօրինաբար պահելու համար Ադրբեջանին պատասխանատվության կանչելու գործընթացի՞ն են խոչընդոտում

«Հրապարակի» զրուցակիցն է իրավապաշտպան Սիրանուշ Սահակյանը։

– Բաքվում ապօրինաբար պահվող մեր գերիների հետ կապված նոր տեղեկություններ կա՞ն։

– Այս պահին հիմնական զարգացումը կապված է խափանման միջոց կալանքի երկարաձգումների հետ, քանի որ դրանց վերջնաժամկետները մոտենում են ավարտին։ Արդեն իսկ կա գործընթաց` երկարաձգման, որոշ բարձրաստիճանների մասով նաեւ հրապարակային տեղեկատվություն տարածվեց, որ խափանման միջոցը երկարաձգվել է 5 ամսով, մասնավորապես` Արկադի Ղուկասյանի հետ կապված։ Սակայն նշեմ, որ սա առանձին դեպք չէ` ընդհանուր միտումն է այդպիսին, որ ժամկետը պետք է երկարաձգվի։ Քանի որ նրանք այս ընթացքում չեն հայրենադարձվել, վերանում է նրանց անազատության մեջ պահելու իրավական հիմքը, ուստի արհեստականորեն այն պետք է ստեղծվի, եւ դրա իրավական ճանապարհը կալանք խափանման միջոցի ժամկետի երկարաձգումն է։ Հետաքրքիր է, որ եթե նախկինում 4 ամիս էր, այս պարագայում ավելի երկար է՝ 5 ամիս, եւ մենք եւս կանխատեսում չունենք, որ մինչեւ տարվա վերջ դատավարությունները կնախաձեռնվեն, ամենայն հավանականությամբ՝ երկրորդ երկարաձգումը եւս տեղի կունենա, հաշվի առնելով, որ տարեվերջին կլիմային առնչվող միջոցառում է նախատեսվում, եւ դժվար թե դրա ֆոնին Ադրբեջանն այս ցուցադրական դատավարությունները կազմակերպի։ Եվ այս ընթացքում հայերն ապօրինաբար շարունակում են մնալ անազատության մեջ։ Այդ ժամանակահատվածն օգտագործվում է քրեական գործեր կեղծելու եւ ցուցադրական դատավարություններին նախապատրաստվելու նպատակով։

– Միջազգային կազմակերպություններ, ատյաններ կա՞ն, որոնց միջոցով հնարավոր է ճնշել ադրբեջանական բռնապետությանը, եւ դա ո՞վ պետք է նախաձեռնի։

– Մեխանիզմներ կան, իհարկե, ընդհանուր աշխարհաքաղաքականությունը եւ պետությունների կամ միջազգային կառույցների հետ համընկնող շահերը կարեւոր գործոն են, այսինքն՝ միջազգային իրավունքում, կարծում եմ, բավականին կոշտ գործիքակազմ գոյություն ունի, սակայն դրա գործադրումը միշտ ունի քաղաքական կոմպոնենտ եւ նախապայմաններ։ Օրինակ, նման միջոցներ կարող է լինել մարդու իրավունքների խախտումների համար պատժամիջոցների կիրառումը, ինչը ծանոթ է արեւմտյան շատ երկրների, օրինակ, այն ինտենսիվ կիրառվում է Միացյալ Նահանգների կողմից։ Պետության նկատմամբ պատժամիջոցների մեխանիզմներ եւս գոյություն ունեն, բայց դրանք ավելի ներազդող եւ կոպիտ գործիքներ են եւ էապես ազդելու են միջպետական փոխհարաբերությունների վրա: Կարծում եմ, քանի դեռ անհատներին պատժելու կամ հետապնդելու գործընթաց չի եղել, դժվար է սպասել պետության նկատմամբ սանկցիաների կիրառման: Դրա հավանականությունը շատ փոքր է՝ ներկա իրողությունների պայմաններում։ Եվ, իհարկե, կան քվազի դատական գործընթացներ, որտեղ պետության պատասխանատվության հարց էլ կարող է դրվել։ Այդպիսիք են Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը, ՄԱԿ-ի տարաբնույթ մեխանիզմները: Հիմնական դերակատարը, կարծում եմ, պետք է լինի պետությունը․ որոշ ատյաններում անհատական գործողությունների հնարավորություն կա, սակայն, եթե մենք ակնկալում ենք պետության նկատմամբ պատժամիջոցներ կամ այլ կոշտ միջոցների կիրառում, այստեղ երկրի դիվանագիտությունը պետք է հաղթանակ տանի եւ ճիշտ քաղաքական դիրքավորում ունենա: Այս առումով Հայաստանի հրապարակային առաջ քաշած թեզերը որեւէ նախադրյալ չեն ստեղծում պատժամիջոցների կիրառման համար։ Հասարակական կազմակերպությունները կարող են գործել, սակայն Հայաստանի այս քաղաքականությունը խոչընդոտում է կտրուկ գործողությունների կատարմանն Ադրբեջանի նկատմամբ։

– Փաստորեն, ՀՀ իշխանությունները հայ ռազմագերիներին ապօրինաբար պահելու համար Ադրբեջանին պատասխանատվության կանչելու գործընթացի՞ն են խոչընդոտում։

– Խոչընդոտում են Ադրբեջանի նկատմամբ միջազգային պատժամիջոցների կիրառման գործընթացին, քանի որ հրապարակայնորեն ազդակներ են հղում, որ կա կառուցողական երկխոսություն, եւ հարցերը երկկողմանի բարիդրացիական հարաբերություններում կստանան իրենց լուծումը։ Մինչդեռ միջազգային ընկալմամբ՝ պատժամիջոցները վերջին միջոցն են, եւ այս ճանապարհով միջամտում են, փորձում են ներազդել պետության նկատմամբ, քանի որ այլ մեթոդները, այդ թվում՝ բանակցությունները, արդյունք չեն տվել։ Հայաստանի իշխանությունները նման թեզերի միջոցով նվազեցնում են պատժամիջոցների կիրառման հավանականությունն Ադրբեջանի իշխանությունների նկատմամբ։

– Բայց ռազմագերիներին ազատելու ուղղությամբ որեւէ քայլ անո՞ւմ է ՀՀ իշխանությունը, եւ որքանո՞վ է դա արդյունավետ։

– Քայլեր արվում են, միջպետական գանգատ կա ռազմագերիների եւ այլ անձանց մասով՝ ՄԻԵԴ-ում, բայց, մեր գնահատմամբ, իրավական գործընթացներից զատ պետք է լինեն քաղաքական գործընթացներ, իսկ ռազմագերիների հայրենադարձման հարցով բանակցություններ չեն ընթանում, եւ ռազմագերիների վերադարձի հարցը կապված է քաղաքական օրակարգի այլ խնդիրների հանգուցալուծման, այդ թվում՝ սահմանազատման, տարածքային զիջումների, անգամ սահմանադրական փոփոխությունների եւ այլ պահանջների բավարարման հետ։ Եվ քանի դեռ Ադրբեջանն ամբողջ ծավալով չի ստացել իր քաղաքական պահանջների բավարարումը, հայերն այնտեղ որպես պատանդ պահվում են՝ ապահովելու Հայաստանի իշխանությունների կողմից այդ բնույթի պարտավորությունների, խոստումների կատարումը։

– Ռուբեն Վարդանյանը հացադուլ էր հայտարարել։ Գերիների առողջական վիճակի մասին տեղեկություններ կա՞ն, բացի Կարմիր խաչի տրամադրած տեղեկություններից, որոնք 100 տոկոսանոց ճշգրիտ պատկեր չեն տալիս։

– Այո, անհատական անկախությունը շատ կարեւոր գործոն է, ուղղակի մենք լիահույս ենք, որ աշխատակիցների ընտրության ընթացքում հատուկ ջանասիրություն է դրսեւորվում նրանց անաչառությունն ու անկախությունն ապահովելու տեսանկյունից։ Այլ հարց է, որ լիարժեք վստահություն չի կարող լինել նաեւ ռազմագերիների կողմից՝ հաշվի առնելով աշխատակիցների քաղաքացիության երկիրը կամ այն միջավայրը, որտեղ նրանք ծնվել-մեծացել են` այդ հայատյացության մթնոլորտում։ Այդ ամենով հանդերձ, այցելություններ լինում են, բայց Կարմիր խաչի մանդատի առանձնահատկությունները հաշվի առնելով՝ այդ տեղեկատվությունը ֆիլտրվում է եւ հասցեագրվում ընտանիքի անդամներին, դրանք հրապարակայնացման ենթակա չեն։ Կարեւոր հավաստիացումն այն է, որ նրանց կյանքին սպառնացող հանգամանքներ գոյություն չունեն, սակայն ինչ վերաբերում է լիարժեք անվտանգության եւ ֆիզիկական անձեռնմխելիության ապահովմանը, որեւէ երաշխիք չի կարող լինել, եւ դրա վառ վկայությունը Եվրոպական դատարանի այն գործերն են, որտեղ արձանագրված են, թե Ադրբեջանի փակ հաստատություններում ինչպիսի վերաբերմունքի են արժանանում թե՛ ադրբեջանցի եւ թե՛ հատկապես հայ բանտարկյալները։ Ադրբեջան պետությունը մարդու իրավունքների արժեքաբանությամբ շարժվող չէ, այստեղ ավտորիտար գործիքակազմն է աշխատում, որի պայմաններում մենք բռնությունները զսպող, ինչպես նաեւ բացահայտող անկախ մեխանիզմներ ուղղակի չունենք: Նման պայմաններում այդ արարքները կարող են լինել, մնալ անպատիժ, չբացահայտված, եւ այստեղ որեւէ երաշխիքներ կամ ապահովություն գոյություն չունեն։