Հուլիսի 31-ի վաղ առավոտից միջազգային մամուլը ողողվել էր ՀԱՄԱՍ-ի քաղաքական բյուրոյի ղեկավար Իսմայիլ Հանիեի սպանության մասին լուրերով:
Այս սպանությունը խառնել է միաժամանակ Իսրայելի, Պաղեստինի, ԱՄՆ-ի ու Իրանի խաղաքարտերը, դարձել սպառնալիքների ու զգուշացումների, արադարացումների ու քաղաքական թոհուբոհի պատճառ:
ՀԱՄԱՍ-ի քաղաքական առաջնորդ Իսմայիլ Հանիեի մահը հետևանքներ կունենա ոչ միայն բուն խմբավորման և Իսրայելի, այլ նաև ողջ Մերձավոր Արևելքի տարածաշրջանի և, հնարավոր է, ավելի լայն շրջանակների համար: Սպանության վայրը՝ Թեհրանը, այս ամենին տալիս է լրացուցիչ աշխարհաքաղաքական հարթություն։ Բացի այդ, այժմ անհասկանալի է, թե արդյոք նման մասշտաբի գործչի հեռացումը կթուլացնի՞, թե՞ հակառակը՝ կամրապնդի արմատական իսլամիստներին։
Հայ ընթերցողներից քչերին է, սակայն, պարզ դարձել, թե ով էր միջազգային լրատվամիջոցների էջերը իր մասին լուրերով հեղեղած Իսմայիլ Հանիեն և ինչու է տարածաշրջանը վրդովվել նրա սպանությունից:
Ով է Իսմայիլ Հանիեն
Նա գլխավորում էր ՀԱՄԱՍ-ի քաղաքական բյուրոն և Գազայի պաղեստինյան ինքնավարության կառավարության վարչապետն էր, վերջին տարիներին ապրում էր Քաթարում և երկար ժամանակ չէր եղել Գազայի հատվածում։
62-ամյա Իսմայիլ Հանիեն ընտրվել է ՀԱՄԱՍ-ի քաղբյուրոյի ղեկավար 2017 թվականին՝ հաջորդելով Խալեդ Մաշաալին, սակայն հայտնի է դարձել 2006 թվականին, երբ Գազայում ընտրություններում ՀԱՄԱՍ-ի անսպասելի հաղթանակից հետո դարձել է Պաղեստինի ինքնավարության վարչապետ:
Նրա ամբողջ կյանքն անցել է Գազայի համար պայքարում՝ ծնվելու օրից սկսած:
Հանիեն անգամ ծնվել է Գազա քաղաքից արևմուտք գտնվող փախստականների ճամբարում: Նրա ծնողները ստիպված են եղել փախչել ներկայիս Աշքելոն քաղաքի մոտ 1948 թվականի արաբա-իսրայելական պատերազմի ժամանակ:
Նա արաբական գրականություն է սովորել Գազայի Իսլամական համալսարանում, որտեղ էլ ներգրավվել է իսլամական շարժման մեջ։
Հանիեն ավարտել է համալսարանը 1987 թվականին, մասնակցել է առաջին ինթիֆադային և կարճ ժամանակ անց ձերբակալվել իսրայելական իշխանությունների կողմից՝ ցույցերին մասնակցելու համար։ Նա դատապարտվել է կարճաժամկետ ազատազրկման։
1988 թվականին, երբ ՀԱՄԱՍ-ը գլխավորել է Գազայում որպես «գլխավոր դիմադրության շարժում», նա կրկին ձերբակալվել և վեց ամսով բանտարկվել է, ազատվելուց հետո յաջորդ տարի Հանիեն կրկին ձերբակալվել է և դատապարտվել 3 տարվա ազատազրկման։
1992 թվականին ազատ արձակվելուց հետո Հանիեն ՀԱՄԱՍ-ի բարձրաստիճան ղեկավարներ Աբդել Ազիզ Ռանտիսիի, Մահմուդ Զահարի և խմբավորման ավելի քան 400 այլ անդամների հետ արտաքսվել է Մարջ ալ-Զուհուր ճամբար, որը չեզոք գոտի է Իսրայելի և Լիբանանի միջև, որտեղ նա անցկացրել է ևս մեկ տարի:
Հանիեն Գազա է վերադարձել 1993 թվականի դեկտեմբերին և նշանակվել Իսլամական համալսարանի դեկան։
1997 թվականին Հանիեն դարձավ ՀԱՄԱՍ շարժման հոգեւոր առաջնորդ Շեյխ Ահմեդ Յասինի քարտուղարն ու աջ ձեռքը, ինչը զգալիորեն ամրապնդել է նրա դիրքերը։
2003 թվականի սեպտեմբերին Հանիեն և Ահմադ Յասինը թեթև վիրավորում են ստացել Գազա քաղաքի բնակելի շենքի վրա իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով։ Վեց ամիս անց Ահմեդ Յասինը սպանվել է իսրայելական հարվածի հետևանքով, երբ դուրս էր գալիս մզկիթից առավոտյան աղոթքից հետո:
Հանիեն ընտրվել է ՀԱՄԱՍ-ի նախընտրական շտաբի ղեկավար 2006 թվականին Պաղեստինի ինքնավարության ընտրություններում։ Դրանցում շարժման թեկնածուները ստացել են Պաղեստինի օրենսդիր խորհրդի 132 մանդատներից 76-ը։
Այդ ժամանակ Պաղեստինի ինքնավարության ղեկավար Մահմուդ Աբասը խնդրել է ՀԱՄԱՍ-ին նոր կառավարություն ձևավորել։
Այնուամենայնիվ, նախկին իշխող ՖԱԹՀ շարժման և այլ խմբակցությունների հետ կոալիցիոն բանակցությունները ձախողվել են, և Հանիեն ստիպված է եղել ձևավորել կառավարություն, որը բաղկացած էր հիմնականում իր թիմից և մի քանի տեխնոկրատներից:
2006 թվականի փետրվարի 16-ին ՀԱՄԱՍ-ը Հանիեին նշանակել է Պաղեստինի ինքնավարության կառավարության վարչապետ:
Քաղաքական կառավարում, սկզբունքներ ու պայքար իշխանության համար
Ներկայացնելով իր վարչակազմի օրակարգը՝ Հանիեն կոչ է արել Միացյալ Նահանգներին և Եվրամիությանը չհետևել Պաղեստինի ինքնավարության ֆինանսավորումը դադարեցնելու իրենց սպառնալիքներին: ԵՄ-ն ու ԱՄՆ-ն այս մասին հայտարարել են՝ նշելով, որ ֆինանսավորում չի լինի, մինրև ՀԱՄԱՍ-ը չհրաժարվի բռնությունից և չճանաչի Իսրայելը:
Նա ընդգծել է, որ պաղեստինցիներն իրավունք ունեն շարունակել պայքարը անկախության համար, բայց միաժամանակ ասել է, որ ցանկանում է բանակցել միջազգային միջնորդների հետ՝ հակամարտությունը կարգավորելու համար։
«Մեր կառավարությունը ջանք չի խնայի տարածաշրջանում արդար խաղաղության հասնելու, օկուպացիային դադարեցնելու և մեր իրավունքները վերականգնելու համար»,- ասել է նա։
Մեկ տարի անց Հանիեի կառավարությունը լուծարվել է Պաղեստինի ազգային վարչակազմի նախագահ Մահմուդ Աբբասի կողմից, սակայն ՀԱՄԱՍ-ը այդ որոշումը հայտարարել է ոչ լեգիտիմ, և նախարարների կաբինետը շարունակել է իր աշխատանքը՝ փաստացիորեն վերահսկողության տակ վերցնելով Գազայի հատվածը:
Այնտեղ իշխանության համար արյունալի պայքարը շարունակվել է մեկ շաբաթ, մինչև Աբբասի գլխավորած ՖԱԹՀ շարժման ներկայացուցիչները վերջնականապես դուրս մղվեցին Գազայից։ Սակայն դրանից հետո Հանիեն բազմիցս կոչ է արել ՖԱԹՀ-ին հաշտություն կնքել:
2017 թվականի մայիսի 6-ին Հանիեն ընտրվել է ՀԱՄԱՍ-ի քաղբյուրոյի ղեկավար, դրանից ընդամենը մի քանի օր առաջ ՀԱՄԱՍ-ը վերանայել էր իր կանոնադրությունը։
Շարժման հրապարակած փաստաթղթում ասվում էր, որ այն ճանաչում է Պաղեստինը 1967 թվականին վեցօրյա պատերազմի արդյունքում որոշված սահմաններում, և նրա գլխավոր թշնամին «սիոնիստական օկուպացիոն նախագիծն» է։
ՌԴ-ի կողմից՝ համագաղափարակից, ԱՄՆ-ի կողմից՝ արմատական ահաբեկիչ
Որպես շարժման առաջնորդ՝ Հանիեն այցելել է Ռուսաստան 2022 թվականին, որտեղ նրան ընդունել է արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը և հայտարարել, որ ՀԱՄԱՍ-ը կիսում է «ռուսական արտաքին քաղաքականության բազմաթիվ դիրքորոշումներ»։
Նա զրուցել է նաև Պետդումայի պատգամավորների հետ և նույնիսկ մեկնել Կազան, որտեղ հանդիպել է Թաթարստանի ղեկավար Ռուստամ Միննիխանովի հետ։
Դեռ 2018 թվականին Միացյալ Նահանգները Հանիեին ճանաչել է որպես ահաբեկիչ և պատժամիջոցներ սահմանել նրա դեմ։
ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը հայտարարել է, որ Հանիեն «սերտ կապեր ունի ՀԱՄԱՍ-ի ռազմական թևի հետ» և «աջակցում է զինված պայքարին, այդ թվում՝ խաղաղ բնակչության դեմ»։
Հոկտեմբերի 7-ին, Իսրայելի վրա ՀԱՄԱՍ-ի հարձակումից անմիջապես հետո, լրատվամիջոցներում հրապարակվել է տեսանյութ, որում Հանիեն շարժման առաջնորդների հետ Դոհայի իր գրասենյակում դիտում էր արաբական հեռուստաալիքի հաղորդումը ՀԱՄԱՍ-ի ռազմական թևի՝ Իզդ-Դին ալ-Քասամ բրիգադների գրոհայինների կողմից իսրայելական ռազմական տեխնիկայի գրավման մասին: Դրանից հետո Հանիեն աղոթքով երախտագիտություն էր հայտնում Ալլահին հաղթանակի համար»:
Այս տարվա մայիսին տեղեկություններ հայտնվեցին, որ Հանիեն հեռախոսով խոսել է Կատարի վարչապետի և Եգիպտոսի հետախուզության նախարարի հետ և հայտնել նրանց, որ ՀԱՄԱՍ-ը համաձայնել է հրադադարի վերաբերյալ իրենց առաջարկին:
Պաղեստինցի բարձրաստիճան պաշտոնյան այն ժամանակ BBC-ին ասել էր, որ ՀԱՄԱՍ-ը, իբր, իր պատրաստակամությունն է հայտնել ընդմիշտ դադարեցնել «թշնամական գործունեությունը», եթե համաձայնագրի պայմանները կատարվեն: Սակայն իրավիճակի զարգացում չեղավ, և ՀԱՄԱՍ-ը շարունակեց գործողություններն Իսրայելի դեմ։
Պայքար սկզբունքների համար՝ անգամ սեփական զավակների կյանքի գնով
Իսմայիլ Հանիեն ամուսնացել է իր զարմուհու՝ Ամալ Հանիեի հետ, երբ նա մոտ տասնվեց տարեկան է եղել և ունեցել են 13 երեխա՝ 8 տղա և 5 աղջիկ։
Այս տարվա ապրիլին Հանիեի երեք որդիները սպանվել էին Գազայի հատվածում իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով։ Իսրայելի պաշտպանության բանակը հայտնել էր, որ բոլոր սպանվածները ՀԱՄԱՍ-ի զինված թևի անդամներ են:
Ըստ տեղեկությունների՝ փետրվարին սպանվել է Հանիեի ևս մեկ որդին, հոկտեմբերին սպանվել են նրա եղբայրն ու եղբորորդին, իսկ նոյեմբերին՝ թոռը:
Հանիեն հետագա ելույթներից մեկումիր երեխաներին և թոռներին անվանել էր «հողի համար նահատակներ» և ավելացրել, որ հարազատների մահը չի փոխի ՀԱՄԱՍ-ի դիրքորոշումը հրադադարի շուրջ բանակցություններում, ընդհակառակը՝ հպարտ է, որ որդիները դարձել են հերոս նահատակներ:
«Մեր պահանջները հստակ են և կոնկրետ, և մենք որևէ զիջման չենք գնա։ Թշնամին սխալվում է, եթե կարծում է, որ բանակցությունների ընթացքում իմ որդիների վրա հարձակվելը և նրանց սպանելը մեզ դրդելու է փոխել մեր դիրքորոշումը», – ասել է Հանիեն Al Jazeera-ին:
Ինչ կփոխվի ՀԱՄԱՍ-ի համար
Բազմաթիվ պատճառներով Հանիեի մահը ծանր հարված է ՀԱՄԱՍ-ի համար, որից, սակայն, խմբավորումը բավականին արագ կապաքինվի. այդ մասին ենթադրում է շարժման նախորդ տարիների տասնյակ կարևոր կորուստները:
Հանիեն եղել է կազմակերպության դեմքը միջազգային հարթակում, դրա ոգեշնչողն ու գաղափարախոսը, և նրա հեռացումը խորհրդանշական մեծ նշանակություն ունի։ Սակայն խմբավորումն արդեն հայտարարել է, որ ՀԱՄԱՍ-ն առաջին հերթին գաղափար է, իսլ գաղափարը չի կարելի սպանել։
Նաև Իսմայիլ Հանիեն ՀԱՄԱՍ-ի «դրամապանակն» էր, կառավարում էր նրա ֆինանսական հոսքերը և միլիարդավոր դոլարների դոնորներ ներգրավում կազմակերպության կարիքների համար:
Նրա մահից հետո ֆինանսական վնասը կզգացվի, բայց ոչ երկար, քանի որ այդ ոլորտում նրա հետ աշխատել են կազմակերպության այլ բարձրաստիճան ղեկավարներ։
Մեկ այլ հարց է, որ բազմաթիվ թեմաներ Հանիեն բանակցել է հույժ գաղտնի, տիրապետել արմատական շարժման մասին հսկայական գաղտնի ինֆորմացիայի:
Բացի այդ, նրա մահը կարող է շատ ավելի մեծ ազդեցություն ունենալ այն կարևոր գործընթացների վրա, որոնք նա ղեկավարել է, մասնավորապես՝ իսրայելցի պատանդների ճակատագրի և Գազայում զինադադարի շուրջ բանակցությունները։
Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ շարժումը հաստատել է, որ Թեհրանում սպանված շարժման քաղբյուրոյի ղեկավար Իսմայիլ Հանիեի հուղարկավորությունը տեղի կունենա ուրբաթ օրը՝ օգոստոսի 2-ին, Դոհայում։ Պաշտոնական հայտարարության տեքստը հրապարակվել է ՀԱՄԱՍ-ի «Տելեգրամ» ալիքում։
«Իսմայիլ Հանիեի հրաժեշտի պաշտոնական և համաժողովրդական արարողությունը տեղի կունենա հինգշաբթի օրը՝ օգոստոսի 1-ին, Իրանի մայրաքաղաքում, իսկ հուղարկավորության աղոթքը և թաղման արարողությունը կիրականացվի Քաթարի մայրաքաղաք Դոհայում՝ ուրբաթ օրը՝ օգոստոսի 2-ին, բնակչության, պաղեստինյան խմբավորումների և արաբական և իսլամական պետությունների ղեկավարների մասնակցությամբ»,- ասված է հաղորդագրության մեջ:
Հիշեցնենք՝ հուլիսի 31-ի վաղ առավոտյան Թեհրանում սպանվել է պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ շարժման քաղաքական բյուրոյի ղեկավար Իսմայիլ Հանիեն:
Հանիեն և նրա թիկնապահներից մեկը մահացել են Թեհրանում իրենց նստավայրի վրա հարձակման ժամանակ:
Իսմայիլ Հանիեի մահից հետո Ջամքարան մզկիթի գմբեթին վրեժի կարմիր դրոշ է բարձրացվել։
Իրանում հուլիսի 31-ից օգոստոսի 2-ը եռօրյա համընդհանուր սուգ է հայտարարվել Հանիեի սպանության կապակցությամբ։
Բաց մի թողեք
Խաղաղության պայմանագիր, թե՝ պատերազմի արտոնագիր
Ազգությամբ թուրք առաջին պաշտոնյան ԱՄՆ կառավարության կազմում. ով է Մեհմեթ Օզը. Լուսանկար
Բայդենի բռունցքի վերջին ուժը Ռուսաստանի վրա՝ Թրամփին իշխանությունը փոխանցելուց առաջ