Այդպիսի պետությունում հարցն այլևս այն չէ՝ ով է խախտում արել, այլ՝ ով է հաջորդը, ում համար «ձևը կգտնեն»

1․ Դեպքի փաստական հիմքը

Կառավարության դեկտեմբերի 18-ի նիստում վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հրապարակային, հուզական և անհանդուրժող հրահանգ է տալիս ՊԵԿ նախագահին՝ «ձևը գտնել» և փակել այն խանութը, որտեղ կանխիկ և անկանխիկ վճարումների դեպքում սահմանվում են տարբեր գներ։ Հրամանը ոչ միայն քաղաքական գնահատական էր, այլև ուղիղ գործադիր միջամտություն կոնկրետ տնտեսվարողի գործունեությանը՝ «մինչև անձնական թույլտվությունս չլինի՝ չբացեք» ձևակերպմամբ։

Մի քանի օր անց Պետական եկամուտների կոմիտեն հայտարարում է, որ տվյալ տնտեսվարողի՝ Red Store-ի նկատմամբ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներ իրականացվել են դեռ 2024-ի սեպտեմբերից։ Սակայն փաստական հաջորդականությունը ցույց է տալիս, որ խանութների փակումը համընկել է վարչապետի հրապարակային հրահանգին՝ ոչ թե նախորդող երկարատև վարչարարության արդյունք է եղել։

2․ Իրավական խնդիրը․ ոչ թե խախտումը, այլ հրահանգի ձևը

Խնդիրը կանխիկ/անկանխիկ տարբեր գների օրինական կամ անօրինական լինելը չէ (դա կարող է և պետք է գնահատվի օրենքով սահմանված կարգով), այլ՝ գործադիր իշխանության առաջին դեմքի կողմից «ձևը գտնելու» հրահանգը։ Այդ արտահայտությունը իրավական լեզվով նշանակում է ոչ թե իրավաչափ ընթացակարգ, այլ արդյունքի պարտադրանք։

Սա հակասում է՝

իրավական պետության սկզբունքին,
վարչարարության օրինականության և չեզոքության պահանջներին,
քաղաքական միջամտության արգելքի գաղափարին։
Երբ վարչապետը նախապես հայտարարում է արդյունքը («փակե՛ք») և հետո պահանջում գտնել ձևը, վարչարարությունը դադարում է լինել իրավական գործընթաց և վերածվում է քաղաքական կամքի սպասարկման։

3․ Ընտրովի կիրառման վտանգը

ՊԵԿ-ի հայտարարությունը, թե խախտումները բացահայտվել են ավելի վաղ, ոչ թե մեղմում, այլ խորացնում է խնդիրը։ Եթե հիմքերը կային սեպտեմբերից, ինչո՞ւ խանութները փակվեցին հենց վարչապետի հրապարակային բարկությունից հետո։ Սա ստեղծում է օրենքի ընտրովի կիրառման ակնհայտ տպավորություն՝ օրենքը գործի է դրվում ոչ թե ինքնուրույն, այլ քաղաքական ազդակ ստանալուց հետո։

Սա դասական քաղաքական կոռուպցիայի դրսևորում է, որտեղ․

օրենքը դառնում է ճնշման գործիք,
իրավապահն ու վերահսկող մարմինը՝ քաղաքական կամքի իրականացնող,
հանրային արդարությունը՝ երկրորդական։

4․ Զուգահեռը քաղաքական հետապնդումների հետ

Իրավապաշտպանների կողմից բազմիցս բարձրաձայնվել է, որ քաղաքական գործիչների, ընդդիմադիրների կամ «անհարմար» հանրային դեմքերի նկատմամբ կալանավորումները հաճախ իրականացվում են նույն տրամաբանությամբ՝ ոչ հրապարակային, բայց նույնքան ուղիղ հրահանգներով՝ փակ հանդիպումներում կամ հեռախոսազանգերով։

Այս դեպքը պարզապես հրապարակային օրինակ է այն մեխանիզմի, որը սովորաբար գործում է կուլիսներում․

Վարչապետի կամք. «Ձևը գտնելու» հանձնարարություն

Իրավապահի կամ վերահսկող մարմնի ակտիվացում
Արդյունք՝ անկախ իրավաչափության խորքային գնահատումից։
Կարող ենք պնդել, որ կալանքներն էլ տրվում են նույն սկզբունքով։ Տարբերությունն ընդամենը այն է, որ այս անգամ հրահանգը լսելի էր բոլորին։

5․ Քաղաքական կոռուպցիայի էությունը տվյալ դեպքում

Քաղաքական կոռուպցիան միշտ չէ, որ փողի կամ կաշառքի մասին է։ Շատ հաճախ այն իշխանության չարաշահումն է՝ անձնական կամ քաղաքական կամքը օրենքից վեր դասելու միջոցով։

Այս պատմության մեջ քաղաքական կոռուպցիան դրսևորվում է՝

գործադիրի անմիջական միջամտությամբ կոնկրետ տնտեսվարողի ճակատագրին,
վերահսկող մարմնի ենթարկեցմամբ քաղաքական հրահանգին,
հանրային վախի մթնոլորտի ստեղծմամբ («իմ թույլտվությունը չլինի՝ չբացվի»)։

6․ Եզրակացություն

Այս դեպքը «Red Store»-ի մասին չէ։ Այն նախադեպի մասին է։ Նախադեպի, երբ երկրի վարչապետը կարող է հրապարակային հրահանգով փակել բիզնես, իսկ իրավական համակարգը՝ հետագայում փորձել դա ձևակերպել որպես օրինական գործընթաց։

Այդպիսի պետությունում հարցն այլևս այն չէ՝ ով է խախտում արել, այլ՝ ով է հաջորդը, ում համար «ձևը կգտնեն»։

Սա արդեն ոչ թե հարկային վարչարարության, այլ քաղաքական կոռուպցիայի համակարգային խնդիր է, որի ամենավտանգավոր կողմը դրա նորմալացումն է։