Պատմվածք. Մեղեդի Յոզեֆինայի համար․ Անտոնին Դվորժակ և Յոզեֆինա Չերմակովա

Անտոնին Դվորժակը առաջին անգամ նկատեց Յոզեֆինա Չերմակովային այն պահին, երբ սենյակում ոչ ոք ուշադրություն չէր դարձնում նրան։

Նա կանգնած էր պատուհանի մոտ, ձեռքը՝ վարագույրի ծալքին, ու լսում էր ոչ թե երաժշտությունը, այլ լռության մեջ թաքնված ինչ–որ բան։ Լույսը դիպչում էր նրա դեմքին այնպես, կարծես փորձում էր հիշել նրան ապագայի համար։

Դվորժակը նստած էր դաշնամուրի մոտ։ Մատները շարժվում էին ճիշտ, բայց սիրտը՝ անկանոն։ Նա զգում էր, թե ինչպես է երաժշտությունը սահում Յոզեֆինայի ներկայությամբ՝ դառնալով ոչ թե հնչյունների հերթականություն, այլ շունչ։

Յոզեֆինան չէր նայում նրան երկար։ Նրա հայացքը միշտ մի փոքր առաջ էր՝ այնտեղ, որտեղ կյանքը խոստանում էր շարժում, բեմ, ճանապարհ։ Իսկ Դվորժակը սիրում էր մնալ տեղում։ Այդ հակադրությունն էր, որ նրանց միջև լռություն էր ստեղծում՝ խորը, անհաղթահարելի։

Նա սկսեց գրել նրա համար։ Սկզբում՝ առանց հասկանալու, որ հենց դա էր անում։ Երգեր, որոնց մեջ մեղեդին միշտ մի փոքր ուշ էր գալիս, կարծես վախենում էր հայտնվել ճիշտ պահին։ Յոզեֆինան լսում էր քաղաքավարի, երբեմն ժպտում, երբեմն ասում՝ «գեղեցիկ է»։ Այդ բառը երբեք չդարձավ «իմը»։

***

Յոզեֆինա Չերմակովան միշտ զգում էր, երբ իրեն դիտում էին։

Ոչ հայացքի ծանրությունից, այլ լռությունից, որ առաջանում էր սենյակում։ Այդ լռությունը հիմա էլ կար։ Նա կանգնած էր պատուհանի մոտ, ձեռքը՝ վարագույրի բարակ կտորի վրա, և փորձում էր հասկանալ՝ ինչու է այդ երիտասարդ երաժիշտը այնպես լուռ։

Անտոնին Դվորժակը նստած էր դաշնամուրի մոտ։ Նրա մեջքը մի փոքր կծկված էր, ինչպես մարդու, ով ավելի շատ լսում է, քան խոսում։ Յոզեֆինան մտածեց, որ այդպիսի մարդիկ վտանգավոր են։ Նրանք հիշում են ամեն ինչ։

«Նա շատ լուրջ է»,- մտածեց Յոզեֆինան․ «Եվ ես՝ շատ անհանգիստ նրա համար»։

Երաժշտությունը հոսում էր, բայց Յոզեֆինան լսում էր ոչ թե հնչյունները, այլ այն, ինչ Դվորժակը չէր ասում։ Նա զգում էր, որ այդ լռության մեջ մի բան է հասունանում, և դա մի քիչ վախեցնում էր։

Անտոնինի լռությունը

Դվորժակը սիրում էր Յոզեֆինային այնպես, ինչպես սիրում են նրանք, ովքեր չեն հավատում, որ սերը կարելի է պահանջել։ Նա չէր համարձակվում նայել նրան երկար։ Նրա սերը նման էր աղոթքի՝ ուղղված ոչ թե Աստծուն, այլ մարդու, ով երբեք չի պատասխանելու։

Երբ Յոզեֆինան նստում էր, սենյակը փոխվում էր։ Դվորժակը սկսում էր սխալվել, բայց այդ սխալները գեղեցիկ էին։ Նա դրանք չէր ուղղում։ Թվում էր՝ երաժշտությունն ինքն էր ուզում մնալ անկատար։

Յոզեֆինան դա զգում էր։

«Նա ինձ չի խնդրում»,— մտածում էր նա․ «Բայց նրա լռությունը ավելի ծանր է, քան խնդրանքը»։

Յոզեֆինայի ընտրությունը

Յոզեֆինան սիրում էր կյանքը շարժման մեջ։ Բեմը, խոսակցությունները, հնարավորությունը՝ լինել տեսանելի։ Դվորժակի աշխարհը լուռ էր, խորը, փակված ներս։ Նա վախենում էր, որ այդ աշխարհ մտնելով՝ ինքը կկորցնի իր ձայնը։

Երբ նա հասկացավ, որ Դվորժակի սերը իրական է, ուշադիր, անշահախնդիր, նրա ներսում մեղավորություն ծնվեց։ Բայց սերը մեղքի զգացումով չի աճում։

«Ես չեմ կարող լինել նրա մեղեդին»,- մտածեց Յոզեֆինան․ «Ես շատ եմ շարժվում դրա համար»։

Եվ նա ընտրեց ուրիշ կյանք։ Այլ անուն։ Այլ ճանապարհ։

***

Յոզեֆինան հրաժեշտ չտվեց երկար։ Նա չէր ուզում, որ այդ պահը դառնա պատմություն։

Դվորժակը կանգնած էր հեռվում, ինչպես միշտ։ Նա չասաց ոչինչ։ Միայն խոնարհեց գլուխը։
Յոզեֆինան քայլեց առաջ՝ առանց հետ նայելու։ Բայց ներսում ինչ–որ բան կոտրվեց։ Նա զգաց, որ ինչ–որ մեկի կյանքում ինքը դարձավ չավարտված մի բան։

«Նա ինձ կվերածի երաժշտության»,- հանկարծ մտածեց նա. «Եվ ես չեմ իմանա՝ ինչպես ապրել դրա հետ»։

***

Յոզեֆինան ապրեց իր ընտրած կյանքը։ Ամուսնություն, պարտականություններ, հիվանդություն։ Երբ մարմինը սկսեց դավաճանել, հիշողությունները դարձան ավելի խորը։

Երբեմն գիշերը նա լսում էր իր ներսում մի մեղեդի։ Նա չէր հիշում, թե երբ է լսել այն առաջին անգամ, բայց գիտեր՝ այն կապված է մի մարդու հետ, ով երբեք չի պահանջել իրեն։

«Եթե ես մնայի…»,- մտածում էր նա, բայց միտքը չէր ավարտում։ Որովհետև կյանքը չի սիրում ենթադրություններ։

Նամակը օվկիանոսի այն կողմում

Անտոնին Դվորժակը կարդաց նամակը դանդաղ։ Յոզեֆինա Չերմակովա։ Անունը հնչեց իր մեջ այնպես, ինչպես հին մեղեդի՝ մոռացված, բայց ոչ անհետացած։

Նա շրջեց սենյակում։ Գնացքների ձայները դրսից խառնվում էին իր մտքերին։ Ամեն ինչ շարժվում էր, բացի այն բանից, ինչ արդեն որոշված էր։

Նա նստեց ու սկսեց գրել թավջութակի համար։ Ոչ թե նրա համար։ Իր համար։ Բայց երաժշտությունը գիտեր ճշմարտությունը։

Յոզեֆինայի վերջին լսումը

Յոզեֆինան արդեն շատ թույլ էր, բայց մի երեկո խնդրեց, որ երաժշտություն դնեն։ Երբ թավջութակի ձայնը լցրեց սենյակը, նա փակեց աչքերը։

«Սա նա է»,- մտածեց նա։

Ոչ անունով։ Զգացողությամբ։

Երաժշտության մեջ նա լսեց այն, ինչ երբեք չէր լսել բարձրաձայն՝ ներողություն, ընդունում, հրաժեշտ։ Նա ժպտաց։ Ոչ ցավից։ Հասկացողությունից։

«Նա ինձ թողեց ազատ»,- մտածեց Յոզեֆինան. «Եվ այդ ազատության մեջ՝ սիրեց»։

Լռություն

Երբ Յոզեֆինա Չերմակովան մահացավ, Անտոնին Դվորժակը ոչ մի բառ չասաց։ Նա պարզապես փակեց նոտաների էջը։ Երաժշտությունն արդեն ավարտել էր խոսքը։

Եվ աշխարհը ստացավ մի կոնցերտ, որի մեջ ոչ ոք չի լսում անուններ, բայց բոլորը ճանաչում են զգացումը։

Որովհետև որոշ սերեր չեն դառնում կյանք։

Դրանք դառնում են երաժշտություն։

Յոզեֆինայի ձայնը

Ես վաղուց եմ հասկացել, որ ինձ սիրում են այն մարդիկ, ովքեր լուռ են։

Բարձր խոսողներին հեշտ է մերժել․ նրանք ուզում են պատասխան։ Իսկ դու երբեք պատասխան չես պահանջել, Անտոնին։

Դու նստում էիր դաշնամուրի մոտ այնպես, կարծես խնդրում էիր ինձ չնայել քեզ։ Եվ ես չէի նայում։ Որովհետև եթե նայեի, ստիպված կլինեի ընտրել։ Իսկ ես այն ժամանակ չէի ուզում ընտրել ոչ ոքի։

Ես ուզում էի շարժվել։

Ես լսում էի քո երաժշտությունը և վախենում էի։ Ոչ քեզանից։ Ինձանից։ Ես զգում էի, որ եթե մտնեմ այդ լռության մեջ, այլևս չեմ կարող ապրել այնպես, ինչպես ուզում եմ։ Քո աշխարհում ամեն ինչ ծանր է, խոր, մնայուն։ Իմը՝ թեթև, անցողիկ, լուսավոր։ Ես չեմ ծնվել մնալու համար։
Դու չէիր խնդրում ինձ մնալ։ Դու նույնիսկ չէիր ասում՝ «սիրում եմ»։ Բայց ես լսում էի դա ամեն ակորդի մեջ։ Եվ դա ավելի պարտադրող էր, քան խոսքը։

Ես ընտրեցի հեռանալը, որովհետև դա էր միակ ճանապարհը, որ ինձ ազատ էր պահում։ Բայց ազատությունն ունի իր գինը։ Գինը՝ հիշողությունն է։ Ես վերցրեցի այդ գինը ինձ հետ և գնացի։

Տարիներ անց, երբ անունս այլ կերպ էին արտասանում, երբ կյանքս լցված էր պարտականություններով, ես երբեմն կանգնում էի լռության մեջ ու մտածում էի՝ արդյոք դու դեռ նստում ես դաշնամուրի մոտ նույն ձևով։ Ես չէի ուզում քեզ տեսնել։ Ես վախենում էի, որ եթե տեսնեմ, կհասկանամ՝ սխալվել եմ։

Հիմա, երբ մարմինս այլևս չի լսում ինձ, երաժշտությունն է ինձ լսում։ Եվ ես հասկանում եմ մի բան, որ ժամանակին չէի համարձակվում ընդունել․ դու ինձ երբեք չես փակել քո մեջ։ Դու ինձ բաց ես թողել՝ հենց սիրելու ձևով։

Եթե այս ձայնը, որ հիմա լսում եմ, իսկապես քոնն է, ապա դա հրաժեշտ չէ։ Դա շնորհակալություն է։ Շնորհակալություն այն բանի համար, որ դու իմ չընտրած կյանքը չդարձրեցիր մեղք։

Ես գնում եմ հանգիստ։ Որովհետև գիտեմ՝ ինչ–որ տեղ, ինչ–որ մեղեդու մեջ, ես մնալու եմ ոչ որպես ցավ, այլ որպես հիշողություն, որ չի ծանրացնում։

Եվ դա բավական է։

***
Ժամանակը չսպասեց Դվորժակին։ Յոզեֆինա Չերմակովան ընտրեց այլ ճակատագիր։ Նրա անունը փոխվեց, իսկ նրա ներկայությունը՝ դարձավ հիշողություն, որ հանկարծ հայտնվում է գիշերվա կեսին ու անհետանում մինչև առավոտ։

Դվորժակը ամուսնացավ։ Կյանքը դարձավ լի՝ երեխաների ձայներով, տնային լռությամբ, պարտականություններով։ Բայց Յոզեֆինան ապրում էր այնտեղ, որտեղ ոչ ոք չէր հասնում՝ մի մեղեդու մեջ, որ երբեք չէր ավարտվում։

Տարիներ անց, օվկիանոսի մյուս կողմում, նա նստած էր մի սենյակում, որտեղ պատուհանները բացվում էին ոչ թե դեպի ծանոթ փողոց, այլ դեպի օտար երկինք։ Նամակը եկավ ուշ։ Միշտ ուշ են գալիս նման նամակները։

Յոզեֆինա Չերմակովան հիվանդ էր։ Ծանր։ Անշրջելի։

Այդ գիշեր Անտոնին Դվորժակը երկար շրջեց սենյակում։ Գնացքների սուլոցը հեռվից հասնում էր նրա ականջին՝ հիշեցնելով, որ ամեն ինչ շարժման մեջ է, բացի այն բանից, ինչ այլևս հնարավոր չէ փոխել։

Նա նստեց ու սկսեց գրել թավջութակի համար կոնցերտը։ Գործ, որ պիտի խոսեր մարդու ձայնով։ Երաժշտության մեջ նա թույլ տվեց իրեն մի բան, որ կյանքում երբեք չէր արել՝ վերադարձավ անցյալ։ Վերջին մասում նա հյուսեց մի հին մեղեդի։ Այն մեղեդին, որ ժամանակին գրել էր Յոզեֆինայի համար, բայց երբեք չէր նվիրել։

Պրահա վերադարձից հետո նա այլևս չփորձեց փնտրել այդ մեղեդին։ Այն արդեն ապրում էր իր կյանքով՝ հնչելով յուրաքանչյուրի համար, ով երբևէ սիրել էր առանց պատասխան ստանալու։
Եվ եթե ինչ–որ մեկն ուշադիր լսեր, թավջութակի ձայնի տակ կլսեր ոչ թե ողբ, այլ հրաժեշտ՝ հեզ, մարդկային, վերջապես ընդունված։

Սիմոն Սարգսյան