Մենք պետք է ավելի ուշադիր նայենք նոր աշխարհի ձեւավորման միտումներին

Քանի որ Հայաստանում շատերը լրջորեն են վերաբերվում Եվրամիությանն ինտեգրվելուն, իմաստ ունի քննարկել որոշ դիտանկյուններ նման ինտեգրման ճանապարհին: Խնդիրն այն է, որ հայերը, ըստ բազմաթիվ հետազոտողների, սովորաբար ուշ են «արթնանում» արմատական ​​փոփոխությունների ժամանակաշրջաններում եւ ինչ-որ տարօրինակ պահվածք ունեն։

Նույնը հիմա է. եթե Եվրամիությանն անդամակցելու ցանկությունը արտահայտված լիներ մի քանի տարի առաջ, այս մասին շատ անհանգստանալու կարիք չէր լինի։ Սակայն այս պահին, երբ դժվար է ասել՝ գոյություն ունի՞ արդյոք Եվրոպական միությունը, որի հետ ցանկանում է ինտեգրվել Հայաստանի Հանրապետությունը, այս խնդրի ըմբռնումը դառնում է չափազանց արդիական։

Առավել եւս, երբ նկատում ես, որ միակ գաղափարը, որով «դուրս են գալիս» Հայաստանի իշխանությունները, ժողովրդավարությունն է, որին համընդհանուր փրկարարական նշանակություն է տրվում։

Մերկապարանոց չլինելու համար հիշեցնենք 19-րդ դարավերջի եւ 20-րդ դարասկզբի հայ քաղաքական գործիչների ու պատմաբանների կողմից սիրված ժամանակաշրջանը Օսմանյան կայսրությունում։ Այն տարիներին հայ քաղաքական գործիչներն ավելի համոզիչ բան չգտան, քան պայքարել կործանման ճանապարհին գտնվող կայսրությունում սահմանադրական կարգ հաստատելու համար։

Դե, հայ երիտասարդներին Օսմանյան կայսրության բանակ ուղարկելու «փայլուն որոշումը» կարելի էր գրել «ազգային անպատվաբերության պատմության մեջ»։ Այս տեսլականը թանկ նստեց մեր ժողովրդի վրա:

Ուստի կարեւոր է ավելի մոտիկից դիտարկել ՀՀ գործող իշխանությունների եւ, առհասարակ, շահագրգիռ քաղաքական գործիչների գործողությունները, որոնք շատ նման են նկարագրված բարքերին։ Ի վերջո, իշխանությունները դեռ պարծենում են, որ Արցախի ժողովրդին առաջարկել են ապրել Ադրբեջանում՝ այնպիսի մի իրադրությունում, երբ դպրոցական երեխաները պետք է դասընթաց անցնեն առ այն, որ Ադրբեջանի թշնամին «անօրինական Հայաստանն է»:

Հետո էլ նմանօրինակ գաղափարներով մեծացած երիտասարդներին ծառայության ուղարկեն Ադրբեջանի բանակ՝ եթե ոչ հայ զինվորականների միջոցով ՀՀ-ն ջախջախելու, ապա Էրդողանին ուղարկելու համար, որպեսզի նա ոչնչացնի հայ զինվորներին Սիրիայում։

Եվ այստեղ արժե հարց տալ՝ ի՞նչ է կատարվում Եվրամիության հետ։ Արդյո՞ք եվրոպացիները վախենում են ակամա հայտնված սեփական ազատությունից: Թե՞ նրանք հասկացան, որ մեկ դար շարունակ եղել են ԱՄՆ-ի գաղութը, որին իրենք են ծնել դարեր առաջ։ Իսկ միգուցե նրանք հիշել են 1648 թվականի Վեստֆալյան խաղաղությունից առաջ երեսունամյա պատերազմը։ Ինչո՞ւ չեն հավատում սեփական ուժերին։

Ի վերջո, միայն մեկ երկիր՝ Հունգարիան, փչացրեց աշխարհի այս ամենահզոր կառույցի որոշումների կայացման մեխանիզմը՝ կոնսենսուսով որոշումների ընդունումը վերածելով փլուզման սպառնալիքի (ի դեպ, ոչ միայն ԵՄ-ի, այլ նաեւ Եվրոպայի հետ կապված այլ դաշինքների՝ ԵԱՀԿ, ՆԱՏՕ): Իսկ ինքնիշխանության, տարածքային անձեռնմխելիության եւ մարդու իրավունքների սիրված սկզբունքները վերածվում են խթանների՝ պետությունների կողմից իրենց շահերը պաշտպանելու համար կոշտ ավտորիտար գործողությունների:

Փաստորեն, կարելի է նկատել, որ Եվրոպան իրեն չի տեսնում առանց ԱՄՆ-ի հովանավորության, տեսնում է միջազգային կյանքի դարավոր կանոնների ոչնչացման սպառնալիք, առանց որոնց կայունություն ու խաղաղություն չի պատկերացնում։ Դե, արդեն համոզվել էինք բազմամշակութայնության ողջամտության մեջ, որը տասնամյակներ շարունակ կիրառվել է։ Այդ դեպքում ինչպե՞ս ապրել միասին:

ՆԱՏՕ-ի նախկին գլխավոր քարտուղար Ֆոգ Ռասմուսենը լավագույնս նկարագրել է այս խնդիրները Wall Street Journal-ի իր հոդվածում։ Նրա խոսքով՝ Միացյալ Նահանգները Երկրորդ աշխարհամարտից հետո լավ գլուխ հանեց համաշխարհային ոստիկանի դերից, եւ այժմ նման հարված կա ամբողջ համաշխարհային համակարգին։

Նա ԱՄՆ նոր նախագահի քաղաքականությունը բնութագրել է «աշխարհի ոստիկանը ապստամբել է» տեսքով։ Ռասմուսենը զարմանում է, թե ով կկանգնեցնի այսօր «աշխարհաքաղաքական գանգստերներին», եթե ԱՄՆ-ը միջազգային ավազակի պես պահի իրեն»։

Ի՞նչ է նա առաջարկում Եվրոպային. ա/ ամրապնդել Եվրամիության անվտանգությունը եւ բ/ անցնել քվեարկության պարզ մեծամասնության՝ վերացնելով վետոյի իրավունքը, որպեսզի ԵՄ-ի ռուսամետ անդամները չտորպեդահարեն ռազմական ծախսերը։

Այս խնդիրներն ազդում են նաեւ Եվրոպայից հեռու երկրների շահերի վրա։ Կանադայի վարչապետ Ջասթին Թրյուդոն հայտարարել է, որ «Կանադան միշտ աջակցել է Կիեւին եւ անհամբեր սպասում է եվրոպացի գործընկերների հետ հանդիպմանը՝ Ուկրաինայի եւ աշխարհի անվտանգության հարցերը քննարկելու համար…

Ուկրաինացիները պայքարում եւ զոհվում են ոչ միայն իրենց ինքնիշխանության ու տարածքային ամբողջականության համար. նրանք նաեւ պայքարում են կանոնների վրա հիմնված կարգը պաշտպանելու համար, որը 80 տարի մեզ ապահով է պահել ողջ աշխարհում»:

Բայց դրանք ընդամենը ռացիոնալացված մտահոգություններ են: Ինչպե՞ս վարվել Միացյալ Նահանգների հետ, որի նախագահը, ըստ էության, այլեւս չի ճանաչում Եվրամիությունը եւ ակնարկում է ՆԱՏՕ-ից դուրս գալու մասին: Իսկ հիմա արդեն սակագնային պատերազմ է սկսել։ Առայժմ ոչ ոք չգիտի։

Լոնդոնում եվրոպացի մի խումբ առանցքային գործիչների հետ հանդիպելուց հետո մոտեցման խիստ տարբերություններ ի հայտ եկան: Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենը հայտարարել է, որ Ուկրաինան ուժի միջոցով խաղաղության կարիք ունի. «Եվրոպան,- ասել է Ֆոն դեր Լայենը,- ցանկանում է խաղաղություն՝ ուժի միջոցով… Նախագահ Դոնալդ Թրամփը հստակ հասկացրեց, որ Միացյալ Նահանգները խստորեն հավատարիմ է ուժի միջոցով խաղաղությանը»:

Ինչպես տեսնում ենք, Եվրամիությունը ցանկություն չունի զարգացնելու սեփական հիմնադրույթը։ Դա երեւում է նաեւ Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Քիր Սթարմերի՝ Լոնդոնում հանդիպումից հետո արված հայտարարությունից։ Նա ասել է. «Միացյալ Թագավորությունը Ֆրանսիայի հետ մեկտեղ «եւ միգուցե մեկ-երկու այլ երկրների» հետ միասին կմշակեն Ուկրաինայի հետ մարտերը դադարեցնելու ծրագիր, որից հետո արդյունքը ցույց կտան ԱՄՆ-ին։ …Կարծում եմ՝ մենք ճիշտ ուղղությամբ քայլ ենք արել»:

Իհարկե՝ ամեն ինչ չէ, որ ճիշտ է արվել, օրինակ՝ ո՞վ եւ ինչպե՞ս որոշեց որոշ երկրների հրավիրել Լոնդոնի հանդիպմանը, մյուսներին՝ ոչ։ Այստեղ արդեն նկատելի է, որ դեռեւս չկա արդյունավետ եւ արդար եվրոպական մոտեցում։ Որոշ ազդեցիկ գործիչներ առաջարկում են, որ եվրոպացի առաջնորդները լիովին հեռանան Միացյալ Նահանգներից:

Բայց, ինչպես տեսնում ենք, եվրոպացիներն իրենց դեռ չեն տեսնում առանց իրենց նախկին հովանավորի։ Բայց Թրամփը անմիջապես բոլորին ցույց տվեց «ճիշտ» ուղին. նա ներմուծեց սակագնային համակարգ, որպեսզի բոլորը ճիշտ հասկանան Միացյալ Նահանգների իրական ծրագրերի էությունը՝ աշխարհում բոլորի հետ կապված:

Այնպես որ, դեպի Եվրամիություն շարժվող Հայաստանը պետք է ուշադիր հետեւի, թե ուր է գնում հենց Եվրամիությունը։ Չեմ ասում, որ Հայաստանը շատ այլընտրանքներ ունի, բայց աշխարհի մասին հին պատկերացումներով ապրելն արդեն շատ վտանգավոր է։ Դուք կարող եք նորից ընկնել անդունդը:

Դրա համար անհրաժեշտ է տեսնել նոր Եվրոպան եւ ճանապարհը դեպի այն։ Ընդհանուր առմամբ, մենք պետք է ավելի ուշադիր նայենք նոր աշխարհի ձեւավորման միտումներին: Ժողովրդավարությունը կամ ավտորիտարիզմը չէ, որ լուսավորում է հաջողության ճանապարհը:

Ապագայի ռազմավարությամբ դաշինքի ընտրությունը պետք է լինի անվտանգության եւ գոյատեւման ճանապարհը: Միգուցե սա ընտրություն է դեպի նոր Եվրոպա, բայց ոչ դեպի այն ստվերը, որն այլեւս գոյություն չունի:

Մանվել Սարգսյան