Երեկ խորհրդարանի դահլիճում Մարտի 1-ի ակտիվ մասնակիցներից մեկի՝ Նիկոլ Փաշինյանի քաղաքական խմբակի եւ նրանց աջակից ու կամակատար անձանց մասնակցությամբ նախընտրական մի ներկայացում էր բեմադրվել՝ «Մարտի 1-ի գործի» սյուժեով՝ «Ֆարմանյանը եւ այլք՝ ընդդեմ Հայաստանի գործով լույսի ներքո, իրավաքաղաքական գնահատական» վերնագրով։
Հրապարակ թերթը գրել է․ Շարժառիթն իբր սեպտեմբերի կեսերին ՄԻԵԴ-ի կայացրած մի որոշումն էր, սակայն նպատակը, ակնհայտորեն, նախընտրական սեւ փիառն էր նախկին իշխանությունների դեմ։
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (ՄԻԵԴ) սեպտեմբերի 18-ին, ինչպես հայտնի է, հրապարակել էր «Ֆարմանյանը եւ այլոք՝ ընդդեմ Հայաստանի» գործով որոշումը, որը վերաբերում էր 2008 թվականի մարտի 1-2-ին Երեւանում զանգվածային բողոքի ցույցերի ճնշման ժամանակ 10 քաղաքացիների մահվանը: Դատարանը միաձայն որոշել է, որ Հայաստանի իշխանությունները խախտել են զոհերի մեծ մասի կյանքի իրավունքը, եւ մատնանշել է ողբերգության քննության անարդյունավետությունը։ Պարզել է, որ պետությունը չի ապահովել օբյեկտիվ եւ համապարփակ քննություն, ինչպես նաեւ չի կատարել Դատարանի հետ համագործակցելու իր պարտավորությունները՝ այդպիսով խախտելով Եվրոպական կոնվենցիայի 38-րդ հոդվածը։
Իր որոշման շրջանակներում ՄԻԵԴ-ը պարտավորեցրել է Հայաստանից դիմող յուրաքանչյուրին (զոհերի հարազատներին) վճարել 30 հազար եվրո՝ որպես բարոյական վնասի փոխհատուցում։ Բացի այդ, լրացուցիչ 35 հազար եվրո է նշանակվել՝ դատական ծախսերը հոգալու համար։ Ի դեպ, հիշենք, որ ՀՀ կառավարությունն արդեն իսկ զոհերի հարազատներին վճարել է 30-ական միլիոն դրամ, իսկ ծանր վնասվածք ստացածներին` 15 միլիոնական դրամ: Մեկնաբանելով ՄԻԵԴ որոշումը՝ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է, որ ՄԻԵԴ-ն «արձանագրել է միայն ակնհայտը»։ Նրա խոսքով՝ Մարտի 1-ի գործն արդեն քննվել է, եւ դրա նյութերը քննարկվում են ազգային դատարաններում։ Հարկ է նշել, որ ՄԻԵԴ այս բողոքը ներկայացվել է 2011 թվականին, իսկ բուն քննությունը սկսվել է այս իշխանության օրոք՝ 2018 թվականից։ Եվրոպական դատարանն իր որոշման մեջ մի քանի անգամ օգտագործում է «դատարանին որեւէ ապացույց չի ներկայացվել, կառավարությունը չի տրամադրել որեւէ տեղեկատվություն կամ ապացույց» եւ նմանատիպ ձեւակերպումներ, ինչը նշանակում է, որ Փաշինյանի իշխանությունը չի ներկայացրել ապացույցներ` թողնելով, որ Եվրոպական դատարանն ընդդեմ Հայաստանի որոշում կայացնի։ Դատարանը նաեւ արձանագրել է, որ ցույցերը խաղաղ չեն եղել, տեղի են ունեցել բռնություններ՝ ոստիկանության վրա քարեր, մոլոտովի կոկտեյլներ, այլ առարկաներ են նետվել, եւ լուրջ վնաս է հասցվել պետական եւ մասնավոր սեփականությանը։
Կարելի է ասել, որ ՄԻԵԴ-ը «ընդդիմադիր եւ վարչապետ Փաշինյանների դեմ» է որոշում կայացրել, ինչից էլ, հավանաբար, վերջինս հունից դուրս է եկել եւ կազմակերպել երեկվա քննարկումը, որ իր ծանր հրետանիների՝ Ստյոպա Սաֆարյանի, Արման Բաբաջանյանի, Ռուբեն Մեհրաբյանի եւ այլոց միջոցով մեղադրանքի սյունին գամեն Ռոբերտ Քոչարյանին եւ մյուսներին։ Երեկվա լսումներին մասնակցում էին Փաշինյանի կուսակիցները, Մարտի 1-ի զոհերի որոշ իրավահաջորդներ, հարազատներ, իշխանությանը կցված քաղաքագետներ, ՀԿ ներկայացուցիչներ, ինչպես նաեւ՝ շարքային ՔՊ-ականներ մարզերից, որոնցով ապահովել էին մասսովկան` դահլիճը նրանցով էին լցրել: Բնականաբար, ներկա էին նաեւ ուժային կառույցների ղեկավարներ՝ գլխավոր դատախազը, ՀԿԿ եւ ՔԿ ղեկավարները, որոնց գրպանը գցեցին գործի չբացահայտումը։
Մենք նկատեցինք, որ շարքերում գերակշռում էին մարդիկ, որոնք ընդամենը օրեր առաջ Վաղարշապատում ՔՊ շտաբում էին ներկա կամ ընտրատեղամասերում։ Փոխարենը առաջին նախագահի թիմակից ՀԱԿ անդամներ կարծես չկային, որոնք Մարտի 1-ի ակտիվ մասնակիցն ու ականատեսն են եղել։ Քննարկումը բոյկոտել էր նաեւ խորհրդարանական ընդդիմությունը։ «Հայաստան» դաշինքից մեկ օր առաջ հայտարարություն տարածեցին, նշելով, որ ականատեսն ենք լինելու հերթական ձեռնածության, իսկ ՄԻԵԴ-ին տվյալներ չտրամադրելու փաստն ընդդիմադիրները բնական էին համարել․ «Փաշինյանի կառավարությունը նրա մեղավորությունն ապացուցող փաստեր չէր ներկայացնելու։ Իսկ որ Մարտի 1-ի գլխավոր մեղավոր-պատասխանատուներից մեկն ինքն էր, ակնհայտ է»։
2018-ից հետո վերաբացված Մարտի 1-ի վարույթն այժմ դեռ դատաքննության փուլում է, չնայած 2021-ին Սահմանադրական դատարանը հակասահմանադրական ճանաչեց Քոչարյանին, Յուրի Խաչատուրովին վերագրվող մեղադրանքը, որից հետո գլխավոր դատախազը ստիպված եղավ նոր մեղադրանքներ առաջադրել, իսկ երեկ խոստացավ, որ փոփոխված մեղադրանքներն առաջիկայում կներկայացվեն դատարան։ Չի բացառվում, որ նախընտրական շրջանում այս գործով նոր կալանավորումների համար հող են նախապատրաստում, մի բան պարզ է, որ քննարկումը նախկինների եւ հատկապես Ռոբերտ Քոչարյանի դեմ էր, ելույթ ունեցողների տեքստերն էլ ասես նույն վայրում էին գրվել։ Օրինակ, ՔՊ-ական նորաթուխ պատգամավոր, Մասիսի դպրոցներից մեկի տնօրեն Էսթեր Այվազյանն առաջին րոպեներից մատնեց, որ ինքը չէ իր ելույթի հեղինակը, նա իր առջեւ դրված թղթից այնպես կմկմալով էր կարդում, ասես տարրական դասարանի թոթովախոս աշակերտ լիներ։ Փոխարենը, իրենց գործում վարպետացած քաղաքագետները ամբիոնն էին ճոճում։
«Դրանք ընդդիմություն չեն, տարեք գցեք․ օրենք է պետք՝ այդ կուսակցությունները փակելու համար»,- հոխորտում էր ռուսատյաց Ռուբեն Մեհրաբյանը։ Արման Բաբաջանյանն էլ ձայնակցում էր․ «Մարդասպան ռեժիմը չի կարող վերադառնալ եւ մասնակցել ժողովրդավարական գործընթացներին. լյուստրացիա է պետք»: Նրանք ջանք չէին խնայում՝ իրենց ելույթներով փառավորելու Նիկոլ Փաշինյանի հոգին այնպես, ինչպես Մարտի 1-ի իրադարձություններին էր նրա հոգին փառավորվել ցուցարարների արարքներից։ «Կոչ եմ անում՝ զինվել ինչով կարող եք. հոգիս փառավորվեց, որ ոստիկաններից մահակներ եք խլել»,- ասում էր նա 2008 թվականի մարտյան դեպքերի ժամանակ։
Բաց մի թողեք
Անհամբեր սպասում եմ, թե ինչ է որոշելու նույն առաջին ատյանի դատարանը մեր գործով
Մերժել բոլոր նրանց, ովքեր պառակտում ու թշնամանք են սերմանում
Հող են նախապատրաստում դիտորդների աշխատանքը կասեցնելու ուղղությամբ․ Գոհար Մելոյան