Ինչ կարող են, բայց չեն անում Հայաստանն ու Վրաստանը

Երբեմն ուզում ես ինքդ քեզ հարցնել. արդյո՞ք Վրաստանն ու Հայաստանը միասին ասելիք չունեն այս աշխարհում։

Մենք արդեն սովորել ենք այն փաստին, որ Հարավային Կովկասի այս երկրներին բոլոր կողմերից դասախոսություններ են կարդում եւ հրամայում են իրականացնել ինչ-որ տեղերում ընդունված «համընդհանուր որոշումներ»։ Ամեն ոք, ով շատ ալարկոտ չէ, արտահայտում է իր «միակ ճիշտ» դատողությունները Հարավային Կովկասի հաղորդակցությունների եւ անվտանգության համակարգի ապագա ճակատագրի վերաբերյալ։ Միեւնույն ժամանակ, նրանք չեն դադարում ենթադրել, որ Վրաստանի եւ Հայաստանի համար տարածաշրջանում որոշելու ոչինչ չկա, բացի ուրիշների «իմաստուն» որոշումներին հնազանդվելուց։ Եվ, որպես այդպիսի հիմնական լուծում, ներկայացվում է Եվրոպայից Չինաստան տանող խորհրդավոր «միջանցքը», որը բոլորին է պետք։

Հատկանշական է, որ Ադրբեջանն ու Թուրքիան ձգտում են խաղալ գաղափարի գլխավոր տերերի դերը։ Այս երկրներն են, որ բարձրաձայն պնդում են՝ «Եվրոպա-Չինաստան» գծով հաղորդակցությունները կկառուցվեն բացառապես իրենց գաղափարների ու ցանկությունների համաձայն։ Նրանք կարծում են, որ այս ճանապարհին որեւէ խոչընդոտ չեն կարող ունենալ, քանի որ իրենց գաղափարներն արդար են եւ ոչ ոք չի կարող մերժել։ Ըստ երեւույթին, այս «եղբայրական» երկրները վերջապես նույնացրել են Եվրոպայի եւ Չինաստանի շահերը իրենց սեփական շահերի հետ։

Բայց ո՞րն է այստեղ պարադոքսը։ Տարածաշրջանի երկրները, որոնց տարածքները մենաշնորհային ռեսուրս են այս հաղորդակցությունների ծրագրերի իրականացման համար, լուռ նահանջել են անկյուն եւ իրենց պահում են որպես ուրիշի խաղի հանդիսատես։ Բոլոր կողմերից անկյուն մղված Վրաստանն ու Հայաստանը մեկ անգամ չեն ասել. հարցրե՞լ եք մեզ, թե արդյոք մենք ցանկանում ենք մեր տարածքներն առաջարկել ձեր «իմաստուն» ծրագրերի իրականացման համար։ Նրանք ոչ մի անգամ չեն հայտարարել, որ իրենք ենք որոշում Եվրոպա-Չինաստան գծի երկայնքով ցանկացած հաղորդակցության ճակատագիր, այլ ոչ թե «տարբեր նորեկներ»:

Մենք լսում ենք միայն նեղացկոտ բողոքներ նրանց ճակատագրի նկատմամբ բոլորի անարդար վերաբերմունքի մասին։ Վրաստանը, որը խճճվել է փլուզվող Արեւմուտքի եւ Ռուսաստանի միջեւ, հատկապես հաջողակ է այս հարցում։ Բայց Հայաստանը լիովին հանձնվել է։ Շատերը կարող են սովորությունից դրդված ասել, որ Վրաստանն ու Հայաստանը չունեն այնպիսի ռազմավարական ռեսուրսներ, որ կարողանան առարկել այդ հաղորդակցություններով հետաքրքրված այդքան մեծ թվով երկրների դեմ։ Բայց սրանք ընդամենը Լենին-Աթաթուրքի պակտի ժամանակաշրջանի քաղաքական դոգմաների մնացորդներ են։

Մարդիկ չեն կարող հասկանալ, որ մենք ապրում ենք այլ աշխարհում, որտեղ 20-րդ դարի կանոններն ու բարքերն անտեղի են։ Եվ այս աշխարհում Վրաստանի եւ Հայաստանի կարողությունները տվյալ հարցում շատ ավելի մեծ են, քան՝ տարածաշրջանի մյուս խաղացողներինը։ Այս երկրների տարածքները «ոսկե» կշիռ են ձեռք բերել միջազգային քաղաքականության մեջ։ Ո՛չ Թուրքիան, ո՛չ էլ, առավել եւս, Ադրբեջանը չեն կարող իրենց հայեցողությամբ իրականացնել հաղորդակցություններ Եվրոպա-Չինաստան գծի երկայնքով, քանի որ կան չափազանց շատ խոչընդոտող գործոններ։ Բացի հիմնական խաղացողներից՝ Վրաստանից եւ Հայաստանից, նրանք պետք է «կոտրեն» Իրանին ու Ռուսաստանին եւ համոզեն նրանց իրենց ծրագրերի «արդարության» մեջ։

Ավելին՝ առանց Միացյալ Նահանգների եւ Եվրոպայի օգնության դա իրականացնել անհնար է։ Բայց այստեղ էլ խնդիր կա. միասնական Արեւմուտք այլեւս գոյություն չունի։ Ոչ ոք չգիտի, թե ինչ է տեսնում ԱՄՆ նախագահ Թրամփը Հարավային Կովկասի խնդիրներում։ Եվրոպայի ապագա քաղաքական կերպարը նույնպես անհասկանալի է։ Ամեն դեպքում՝ Վրաստանն ու Հայաստանը ունեն ավելի ուժեղ հաղթաթղթեր, եթե կարողանան մշակել միասնական ռազմավարություն։ Նրանց տարածքում իրականացված կամ իրականացվող ցանկացած հաղորդակցություն կարող է կյանքի կոչվել բացառապես իրենց սեփական պատկերացումներով ու պայմաններով։ Եվ սա վերաբերում է ոչ միայն Արեւմուտք-Արեւելք հաղորդակցություններին, այլեւ Հյուսիս-Հարավ ցանկացած փոխդասավորության։

Թբիլիսին ու Երեւանը Հարավային Կովկասի տարածաշրջանի հաղորդակցությունների սեփականատերերն են։ Եվ դրանց հետ մեկտեղ՝ անվտանգության համակարգի։ Առանց նրանց համաձայնության առաջարկվող որեւէ նախագծի, Ադրբեջանը միշտ կմնա փակուղում։ Նրանց տարածքների տրամադրումը գլոբալ ծրագրերի իրականացման համար պետք է լինի լուրջ փոխադարձ պայմաններով։ Վերջին տարիներին ե՛ւ Եվրոպան, ե՛ւ տարածաշրջանի հարեւան երկրները ցույց են տվել ու շարունակում են ցույց տալ մեծ անարդարություն Վրաստանի եւ Հայաստանի նկատմամբ։ Մենք պետք է հասնենք մեր օրինական իրավունքների ճանաչմանը, որոնք ոտնահարվել են անկախության շրջանում։ Մենք պետք է փոխենք մեր նկատմամբ արտաքին ուժերի վերաբերմունքը։

Մի անգամ՝ 12-13-րդ դարերում, Վրաստանն ու Հայաստանը հայտնվեցին նմանատիպ պայմաններում։ Այնուհետեւ ուղղափառ Բյուզանդական կայսրությունը, որը բախվել էր կաթոլիկ Հռոմի հետ, դաշինք կնքեց իր դարավոր թշնամու՝ Իսլամական խալիֆայության հետ եւ պատառոտեց իր դաշնակից Հայաստանը։ Խալիֆայության կողմից Հայաստանի տարածք քշված քոչվորական հորդաները, անկասկած, կոչնչացնեին նաեւ քրիստոնյա Վրաստանը (միմյանց դեմ կռվող քրիստոնյա կայսրությունների համար իրենց սեփական քրիստոնյա հպատակները թշնամիներ էին ընկալվում)։ Սակայն վրացական եւ հայկական քաղաքական վերնախավերը գիտակցեցին առաջացած վտանգի խորքային էությունը։ Ստեղծվեց միասնական պետական համակարգ, որտեղ երկու ժողովուրդն էլ կարողացան պահպանել իրենց ինքնությունն ու անկախությունը։ 12-13-րդ դարերը դարձան հայկական եւ վրացական մշակույթների «ոսկե դարեր»։

Ըստ երեւույթին, վրացիների եւ հայերի ներկայիս չարախոհները լավ են հիշում այս պատմական նախադեպը։ Իզուր չէ, որ Հայաստանի ու Վրաստանի միջեւ տեղի ունեցող թյուրըմբռնումների փաստերը շատանում են։ Շատերն արդեն զգում են, թե ինչ ազդեցություն կարող է ունենալ այս ժողովուրդների միջեւ ռազմավարական համաձայնագիրը։ Եվ այնպիսի նորեկ, ինչպիսին է Ադրբեջանի նախագահ Ալիեւը, որն իրեն Հարավային Կովկասի տեր է պատկերացնում, չի դադարում հուսահատություն սերմանել տարածաշրջանի իսկական տերերի ապագայի նկատմամբ։

Մենք պարզապես պետք է ճանաչենք իրականությունը եւ չտրվենք որեւէ շանտաժի։ Հիմա քսաներորդ դարի սկիզբը չէ՝ մենք պետք է դուրս գանք այդ տարիների կարծրատիպերի ազդեցությունից եւ սթափ գնահատել ժամանակի իրողություններն ու մեր առաքելությունը նոր իրավիճակի խորապատկերին:

Մանվել Սարգսյան